दिलीप चित्रेंना जाऊन १० वर्षे झाली...Dilip Chitre, Dead For 10 Years

#DilipChitre

दिलीप चित्रे: "तुकाराम वाण्या, भेंचोद, तू खेचलंस मला मराठी भाषेच्या दलदलीत." (पृष्ठ : सोळा, प्रस्तावना, 'पुन्हा तुकराम', १९९०/१९९५)

मी: "दिलीप चित्र्या, भेंचोद, तू खेचलस मला तुकारामाच्या दलदलीत."

दुर्गा भागवत: "... दिलीप चित्रे सारखा माणूस देशीपरदेशी खूप हिंडून आला. पण आता तुकारामाकडेच परत आलाय. तुकारामालाच धरून बसलाय. आणि अगदी प्रगल्भ तऱ्हेन धरून बसलाय. त्यानं आता तुकारामाला जगाच्या नकाशावर नेऊन ठेवलंय. आता सगळं जग तुकाराम वाचेल. ही फार मोठी देणगी त्यानं आपल्याला दिलेली आहे..." 
(पृष्ठ ५६, 'ऐसपैस गप्पा : दुर्गाबाईंशी', ले: प्रतिभा रानडे, १९९८ 

DilipChitre, ‘Outlook India’, 23 March 2004:

“...During this debate, a clip from an earlier recorded interview with me in Pune was shown to the participants and the anchor, Mr. Sardesai referred to it while asking questions. Mr. Avhad, who brandished what he vouched, was a copy of Laine’s book (though it looked unlike a book), called me his (Laine’s) ‘collaborator’ on this nationally telecast debate. This is of course absurd and untrue and I could demand an apology or even threaten to sue Mr. Avhad for spreading this canard and further endanger my life since I have to live among fanatics claiming to have ‘hurt sentiments’.

But if the Mumbai and the Maharashtra  police can let the Raza Academy, the Shiv Sena, the Maratha Seva Sangh, the Sambhaji Brigade and others have their freedom of speech in instigating potential disturbances, my complaint will not cut any ice with them....

... The pluralism of Indian civilization, the syncretistic Hindu tradition, and the secular democratic Constitution of the Republic of India are under attack by extra-constitutional mobs mobilised by political parties across the board. This is the new populist culture rising in India and it carries the deadly virus of fascism.”

 

मला त्यांची सर्वात आवडलेली कलाकृती ही आहे:

एक पलड़े में नपुंसकता,
एक पलड़े में पौरुष,
और ठीक तराजू के कांटे पर,
अर्ध सत्य


 ज्यावेळी चित्रे वारले त्यावेळी मी ओळीने सात पोस्ट त्यांच्यावर ह्या ब्लॉगवर लिहल्या होत्या. डिसेंबर १६ २००९ ला मी हे लिहल:

Chitre chooses this poem of Tukaram for the last section "Farewell to Being" (असण्याचा निरोप) in his book "Punha Tukaram" (पुन्हा तुकाराम, पृष्ठ १९१).

सकळ ही माझी बोळवण करा
परतोनि घरा जावे तुम्ही

कर्मधर्में तुम्हा असावे कल्याण
घ्या माझें वचन आशीर्वाद

वाढवूनि दिलो एकाचिये हाती
सकळ निश्चिंती जाली तेथे

आतां मज जाणे प्राणेश्वरासवे
माझिया भावे अनुसरलों

वाढविता लोभ होईल उसीर ।
अवघीच स्थिर करा ठायी

धर्म अर्थ काम जाला एके ठायी
मेळविला जिही हाता हात

तुका म्हणे आतां जाली हे चि भेटी
उरल्या त्या गोष्टी बोलावया  (१६०३)

Following picture of great Saul Steinberg has appeared on this blog before.

Chitre painting the image of his great forebear, Tukaram, complete with a horn in his mouth, and Tukaram in turn places a wreath on Chitre's head for a job well done!

Artist: Saul Steinberg, The New Yorker, January 6 1962

...ते 'पोस्ट-अपोकॅलिप्टिक' जग माझ्या भविष्यात नाही तर शेजारात आहे...Namdev Dhasal@70

 #NamdevDhasal70  #नामदेवढसाळ७०

श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकरांनी त्यांच्या ह ना आपटे यांच्या 'पण लक्षात कोण घेतो?", १८९० कादंबरीच्या परीक्षणात अस लिहल होत:  
 "रा. आपट्यांनी स्त्रियांच्या दुःखाची कहाणी सांगितली आहे तशी मागासलेल्या जातीच्या दुःखाची सांगितल्यास ती मिसेस स्टौच्या 'टॉम काकाची कोठडी' या कादंबरीच्या खालोखाल क्रांतिकारक होईल अशी खात्री वाटते. "

 विजय तेंडुलकर:
"...पांढरपेशा जगाच्या सीमा संपवून पांढरपेशा हिशेबांनी 'नो मॅन्स लँड'- निर्मनुष्य प्रदेश- जेथून सुरु होतो तेथून नामदेव ढसाळ याच्या कवितेचे मुंबईतील, 'गोलपिठा'  नावाने ओळखले जाणारे जग सुरु होते..."
('गोलपिठा'च्या पहिल्या आवृत्तीची प्रस्तावना)

दिलीप पुरषोत्तम चित्रे:
"... समकालीन कवींमध्ये मर्ढेकर, अरुण कोलटकर, नारायण सुर्वे, नामदेव ढसाळ अशा काही कवींमध्ये तुकारामी परंपरेच्या काही छटा आल्या..."
(पृष्ठ बारा, 'पुन्हा तुकाराम', १९९०/ १९९५)

John Gray, New Statesman, June 2010:
"....John Wyndham's The Day of the Triffids (1951) is full of terrifying images of human life under siege from ambulatory plants, but concludes with a handful of survivors emerging from their ordeal essentially unchanged to renew civilisation in the comically improbable environs of the Isle of Wight...
...Even at its most pessimistic, science fiction has always been a humanist genre. The consoling assumption has been that while civilisation may be flawed and fragile, it can always be rebuilt, perhaps on a better model, if only humans have the will to do it. The possibility that it is the species that is flawed has rarely been explored..."
 

Katherine Boo,  'Behind the Beautiful Forevers: Life, Death, and Hope in a Mumbai Undercity', 2012: “...The dream of Raja Kamble, a sickly toilet-cleaner who lived on the lane behind Abdul’s, was of medical rebirth. A new valve to fix his heart and he’d survive to finish raising his children. Fifteen-year-old Meena, whose hut was around the corner, craved a taste of the freedom and adventure she’d seen on TV serials, instead of an arranged marriage and domestic submission. Sunil, an undersized twelve-year-old scavenger, wanted to eat enough to start growing. Asha, a fighter-cock of a woman who lived by the public toilet, was differently ambitious. She longed to be Annawadi’s first female slumlord, then ride the city’s inexorable corruption into the middle class. Her teenaged daughter, Manju, considered her own aim more noble: to become Annawadi’s first female college graduate.

The most preposterous of these dreamers was the One Leg. Everyone thought so. Her abiding interest was in extramarital sex, though not for pocket change alone. That, her neighbors would have understood. But the One Leg also wanted to transcend the affliction by which others had named her. She wanted to be respected and reckoned attractive. Annawadians considered such desires inappropriate for a cripple.

What Abdul wanted was this: a wife, innocent of words like pimp and sisterfucker, who didn’t much mind how he smelled; and eventually a home somewhere, anywhere, that was not Annawadi. Like most people in the slum, and in the world, for that matter, he believed his own dreams properly aligned to his capacities....”

 
Ursula K. Le Guin, 1977:

“...but science fiction is a natural medium for social satire.”

तेंडुलकर त्यांच्या प्रस्तावनेत म्हणतात की ढसाळांची कविता मला शब्दशः समजत नाही. बरोबरच आहे, पण तेंडुलकर म्हणतात तसा तो निर्मनुष्य प्रदेश नाही तर, एका पांढरपेशा माणसासाठी, एखाद्या  विज्ञान कथेत वर्णन केल्यासारखा आहे- a post-apocalyptic, आणि ते जग वर्णन केलेली भाषा समजायला ते जग आधी थोडेतरी समजले पाहिजे, किमान त्याची कल्पना तरी करता आली पाहिजे.

 गरिबी मी आयुष्यात भोगली जरी नसली तरी पुष्कळ आणि जवळून पहिली आहे. कित्येक वर्षे पाहिलीय. पण ढसाळांनी मला पहिल्यांदा जाणीव करून दिली की गोलपिठाचे जग मात्र मी अजिबात पाहिलेले नाहीये आणि ते माझ्या भविष्यात नाही तर शेजारातच  आहे....  

(अलीकडील काही वर्षात पुण्यातील संध्याकाळच्या वेळात स्वारगेट चौक पाहून सुद्धा पोस्ट-अपोकॅलिप्टिक भविष्याची थोडी कल्पना यायला लागलीय.)

कृतज्ञता: कलाकार : संदेश भंडारे