मेघदूत: "नीचैर्गच्छत्युपरि दशा चक्रनेमिक्रमेण"

समर्थ शिष्या अक्का : "स्वामीच्या कृपाप्रसादे हे सर्व नश्वर आहे असे समजले. पण या नश्वरात तमाशा बहुत आहे."

G C Lichtenberg: “It is as if our languages were confounded: when we want a thought, they bring us a word; when we ask for a word, they give us a dash; and when we expect a dash, there comes a piece of bawdy.”

C. P. Cavafy: "I’d rather look at things than speak about them."

Martin Amis: “Gogol is funny, Tolstoy in his merciless clarity is funny, and Dostoyevsky, funnily enough, is very funny indeed; moreover, the final generation of Russian literature, before it was destroyed by Lenin and Stalin, remained emphatically comic — Bunin, Bely, Bulgakov, Zamyatin. The novel is comic because life is comic (until the inevitable tragedy of the fifth act);...”

सदानंद रेगे: "... पण तुकारामाची गाथा ज्या धुंदीनं आजपर्यंत वाचली जात होती ती धुंदी माझ्याकडे नाहीय. ती मला येऊच शकत नाही याचं कारण स्वभावतःच मी नास्तिक आहे."

".. त्यामुळं आपण त्या दारिद्र्याच्या अनुभवापलीकडे जाऊच शकत नाही. तुम्ही जर अलीकडची सगळी पुस्तके पाहिलीत...तर त्यांच्यामध्ये त्याच्याखेरीज दुसरं काही नाहीच आहे. म्हणजे माणसांच्या नात्यानात्यांतील जी सूक्ष्मता आहे ती क्वचित चितारलेली तुम्हाला दिसेल. कारण हा जो अनुभव आहे... आपले जे अनुभव आहेत ते ढोबळ प्रकारचे आहेत....."

Kenneth Goldsmith: "In 1969 the conceptual artist Douglas Huebler wrote, “The world is full of objects, more or less interesting; I do not wish to add any more.”1 I’ve come to embrace Huebler’s ideas, though it might be retooled as “The world is full of texts, more or less interesting; I do not wish to add any more.” It seems an appropriate response to a new condition in writing today: faced with an unprecedented amount of available text, the problem is not needing to write more of it; instead, we must learn to negotiate the vast quantity that exists. How I make my way through this thicket of information—how I manage it, how I parse it, how I organize and distribute it—is what distinguishes my writing from yours."

Tom Wolfe: "The first line of the doctors’ Hippocratic oath is ‘First, do no harm.’ And I think for the writers it would be: ‘First, entertain.’"

विलास सारंग: "… . . 1000 नंतर ज्या प्रकारची संस्कृती रुढ झाली , त्यामध्ये साधारणत्व विश्वात्मकता हे गुण प्राय: लुप्त झाले...आपली संस्कृती अकाली विश्वात्मक साधारणतेला मुकली आहे."

Monday, July 10, 2023

G. A. Kulkarni@100...धों वि देशपांडे यांचे "जी.एं.च्या कथा : एक अन्वयार्थ"

२०२१  सालच्या एप्रिल महिन्यात कित्येक वर्षांनी धों वि देशपांडे यांचे "जी.एं.च्या कथा : एक अन्वयार्थ", १९९० हे पुस्तक हातात घेतले. 
 
त्यात तीन मोठ्या मर्यादा आज जाणवल्या. 
 
१. यांत्रिक कथेमध्ये तत्वज्ञानाच्या चर्चेत लुक्रीशस नाही. 
 
लुक्रीशस (१५ ऑक्टोबर इ. स पू ९९- इ. स पू ५५) यांचे 'ऑन दी नेचर ऑफ थिंग्ज' हे पुस्तक जी. एं.ना खूप आवडत होत.
 
ते म्हणतात: "...स्वच्छ, जळजळीत दृष्टीने Lucretius ने केलेला देव, देवता, भाबड्या कल्पना यांचा विध्वंस मला आवडला होता...".
 
त्यांना लुक्रीशसच्या पुस्तकाचा अनुवाद करायचा होता. तो ते बहुदा करू शकले नाहीत कारण जीए स्वतःच १९८७ डिसेंबर, वरील पत्रानंतर ९-१० महिन्यात वारले. जी ए त्या अनुवादाच्या प्रोजेक्ट मधील अडचणी पण सांगतायत : आपल्याकडे goddess of love नाही वगैरे....
 
२. कवठे कथेवरील चर्चेत अगदी जवळ येऊन सुद्धा जॉर्ज ओरवेल यांच्या १९८४ चा उल्लेख नाही. 
 
In the old days, he thought, a man looked at a girl's body and saw that it was desirable, and that was the end of the story. But you could not have pure love or pure lust nowadays. No emotion was pure, because everything was mixed up with fear and hatred. Their embrace had been a battle, the climax a victory. It was a blow struck against the Party. It was a political act...."
 
पेरवाच्या बागेत, दुपारी संभोग करून, तसाच ठोसा लागावतात, जी. ए. कुलकर्णींच्या 'कवठे', १९७४ या कथेतील, समाजाने वेडसर ठरवलेला हरकाम्या दामू आणि कष्टकरी कमळी.
 
खर म्हणजे दामू अजिबात हिंसक नाहीय पण त्याने संभोगानंतर त्यांना हटकणाऱ्या रखवालदाराचा नुकताच गळा दाबून जीव घ्यायचा प्रयत्न केलाय. कमळीमुळे तो रखवालदार वाचलाय. दामू समाधानाने कमळी ला सांगतोय की बाग छान होती. त्याला कमळी ठसक्यात उत्तर देतीये:
 
"… बाग छान नव्हती. आम्ही छान होतो. आम्हाला काय बागच पाहिजे, होय रे आडदांडा ? आयुष्यभर बागेतच पेरवे खात हिंडायला आम्ही काय खुळचट पोर आहोत की बडबड पोपट आहोत ? आम्ही जिथ बसू त्या ठिकाणी आमची बाग. ती बाग म्हणजे काही सगळ जग नव्हे. अरे, एवढ्या मोठ्या मातीत मरायला चार वाव जागा कशीही मिळते, मग चार वाव जागा जगायला मिळणार नाही होय?"
 
ती जणू समाज व्यवस्थेला सांगतीय: आम्हाला तुमचा गळा दाबायची गरज नाही, कुठल्याच हिंसेची गरज नाही कारण आमचा पेरवाच्या बागेतला संभोग हेच आमच त्या व्यवस्थेच्या विरुद्धच बंड होत.... It was a political act... Not merely the love of one person, but the animal instinct, the simple undifferentiated desire: that was the force that would tear the Party to pieces. ... Our embrace had been a battle, the climax a victory...
तुम्ही कदाचित आम्हाला तुमच्या व्यवस्थेच्या परिघावरती कायम ठेवाल, आम्हाला बावळट ठरवाल, हसाल, पण तुम्ही आमचा आनंद कधीच हिसकावून घेवू शकणार नाही... 
 


 He knelt down before her and took her hands in his'

ऑरवेल यांची दामू व  कमळी आणि आजूबाजूला आहे पेरवाची बाग

कलाकार : जोनाथन बर्टन

 ३.  देशपांडे 'विदूषक' चे २७ पानी परीक्षण लिहतात! कथा आहे ३६पानाची. मला त्यांनी ते परीक्षण एवढे दीर्घ का केले आहे समजले नाही.

त्या कथेचा गाभा आहे - "सत्तेचे स्वरूप"...ज्याबद्दल आपल्याला चाणक्याकडे न वळता मॅक्यियावेली वळायला लागते आणि The Prince हे पुस्तक वाचायला किंवा चाळायला तरी लागते.

सुदैवाने देशपांडे त्या पुस्तकाचा परीक्षणात सातव्या पानावर मॅक्यियावेलीचा उल्लेख करतात आणि तरी पुढे १९-२० पाने लिहतात.

देशपांडे चाणक्य सुद्धा त्याच पानावर आणतात म्हणतात- चाणक्य म्हणजे कुटीलता + अर्थशास्त्र! दुर्गाबाईंची चाणक्याच्या मर्यादेवरची टिप्पणी जास्त यौग्य वाटते - त्याला इतिहासाचे मॅक्यियावेली सारखे भान नाही...

माझ्यामते 'विदूषक' कथा म्हणजे जी. एं, नी मॅक्यियावेली ला- the father of modern politics- दिलेली दाद आहे.

जीएंचे द्रष्टेपण सिद्ध करणारी, काहीतरी शिल्लक बराच काळासाठी सोडून जाणारी , भारतीय आणि पाश्चिमात्य संस्कृतीचा मिलाफ बेमालूम पणे करणारी , न बदलणारे माणसाचे स्वरूप पुन्हा एकदा दाखवून देणारी ही आणखी एक कथा.

"Here a question arises: whether it is better to be loved than feared, or the reverse. The answer is, of course, that it would be best to be both loved and feared. But since the two rarely come together, anyone compelled to choose will find greater security in being feared than in being loved. . . . Love endures by a bond which men, being scoundrels, may break whenever it serves their advantage to do so; but fear is supported by the dread of pain, which is ever present."
― Niccolò Machiavelli, The Prince 


 

No comments: