मेघदूत: "नीचैर्गच्छत्युपरि च दशा चक्रनेमिक्रमेण"

समर्थ शिष्या अक्का : "स्वामीच्या कृपाप्रसादे हे सर्व नश्वर आहे असे समजले. पण या नश्वरात तमाशा बहुत आहे."

G C Lichtenberg: “It is as if our languages were confounded: when we want a thought, they bring us a word; when we ask for a word, they give us a dash; and when we expect a dash, there comes a piece of bawdy.”

C. P. Cavafy: "I’d rather look at things than speak about them."

Martin Amis: “Gogol is funny, Tolstoy in his merciless clarity is funny, and Dostoyevsky, funnily enough, is very funny indeed; moreover, the final generation of Russian literature, before it was destroyed by Lenin and Stalin, remained emphatically comic — Bunin, Bely, Bulgakov, Zamyatin. The novel is comic because life is comic (until the inevitable tragedy of the fifth act);...”

सदानंद रेगे: "... पण तुकारामाची गाथा ज्या धुंदीनं आजपर्यंत वाचली जात होती ती धुंदी माझ्याकडे नाहीय. ती मला येऊच शकत नाही याचं कारण स्वभावतःच मी नास्तिक आहे."

".. त्यामुळं आपण त्या दारिद्र्याच्या अनुभवापलीकडे जाऊच शकत नाही. तुम्ही जर अलीकडची सगळी पुस्तके पाहिलीत...तर त्यांच्यामध्ये त्याच्याखेरीज दुसरं काही नाहीच आहे. म्हणजे माणसांच्या नात्यानात्यांतील जी सूक्ष्मता आहे ती क्वचित चितारलेली तुम्हाला दिसेल. कारण हा जो अनुभव आहे... आपले जे अनुभव आहेत ते ढोबळ प्रकारचे आहेत....."

Kenneth Goldsmith: "In 1969 the conceptual artist Douglas Huebler wrote, “The world is full of objects, more or less interesting; I do not wish to add any more.”1 I’ve come to embrace Huebler’s ideas, though it might be retooled as “The world is full of texts, more or less interesting; I do not wish to add any more.” It seems an appropriate response to a new condition in writing today: faced with an unprecedented amount of available text, the problem is not needing to write more of it; instead, we must learn to negotiate the vast quantity that exists. How I make my way through this thicket of information—how I manage it, how I parse it, how I organize and distribute it—is what distinguishes my writing from yours."

Tom Wolfe: "The first line of the doctors’ Hippocratic oath is ‘First, do no harm.’ And I think for the writers it would be: ‘First, entertain.’"

विलास सारंग: "… इ. स. 1000 नंतर ज्या प्रकारची संस्कृती रुढ झाली , त्यामध्ये साधारणत्व व विश्वात्मकता हे गुण प्राय: लुप्त झाले...आपली संस्कृती अकाली विश्वात्मक साधारणतेला मुकली आहे."

Thursday, June 01, 2017

हो मुंबईत, जिकडे जावे तिकडे मराठी भाषा...Not Long Ago, Marathi was Mumbai's Lingua Franca

श्री वि मा परब यांना में २०१७ मध्ये गूगल केले तर त्यांच्या,  मराठी भाषिक लोकांच्या कराचीशी असलेल्या नात्याबद्दलच्या लेखनाचे रिसल्ट्स मिळतात.

पण मला त्यांचा मुंबईवरचा अप्रतिम लेख, वाङ्मय शोभाच्या फेब्रुवारी १९५६मध्ये प्रसिद्ध झालेला, पण बहुदा १९५३साली लिहला गेलेला, वाचायला मिळाला.   

ऑक्टोबर १९४७ मध्ये परब मुंबईत कराचीहून शरणार्थी (त्यांच्या शब्दात निर्वासित) म्हणून आले. त्यानंतर त्यांनी सहा वर्षांनी तो लेख लिहला असावा. कारण सहा वर्षाचा उल्लेख दोन तीन वेळा आला आहे.





१९४७ साली, जेंव्हा संयुक्त महाराष्ट्र घडायचे होते, प्रादेशिक पक्षांचा उदय व्हायचा होता, तेंव्हा मुंबईच्या भाषेची ही स्थिती होती,  आणि ती १९५३पर्यंत तरी बदलली नसावी असे लेखावरून वाटते.

एक  शरणार्थी असल्यामुळे परब यांच्याकडे भाषेकडे, संस्कृतीकडे  बघण्याचा एक विशेष दृष्टिकोन होता. शिवाय ते 'आर्म चेअर' लेखक मला वाटत नाहीत. सगळी मुंबई ते पालथी घालायचे असे वाटते. म्हणून मला त्यांचे विचार मौलिक वाटतात. मी तरी आत्तापर्यंत अशाप्रकारची निरक्षण मुंबई बाबत वाचली नव्हती.  ना गो कालेलकरांसारख्या भाषातज्ज्ञांच्या लेखनात सुद्धा मी अस काही वाचल नाहीय.

मुंबईच्या बदलत्या भाषेचा अभ्यास स्वातंत्र्यानंतर दरवर्षी करता आला असता. झाला आहे का? मला माहित नाही.

सध्या २०१७ साली मुंबईची जी भाषा आहे ती १९४७साली कराचीत होती.

 
 मी ज्यावेळी १९८०च्या दशकात मुंबईत पहिल्यांदा आलो आणि नंतर राहिलो त्यावेळी मुंबईच्या भाषेची  कराची केंव्हाच झाली होती! घराबाहेर पडल की  दादर पासून कुलाब्यापर्यंत हिंदुस्थानीच आपोआप तोंडात यायच. त्यामुळे हे सगळ वाचून मजा वाटली.
 
माग एक लेख मराठीतील प्रथितयश लेखकाचा वाचला होता:  मराठीला प्रेमाची भाषा करा म्हणजे ती हिंदीला टक्कर देईल...अस काहीस म्हणण होत. 

मला नाही वाटत अस काही करता येत...शहर, भाषा एखाद्या जीवा सारखी कायम उत्क्रांत होत राहतात...अस केंव्हा झाल, शेपूट केंव्हा गेल या प्रश्नाच अचूक उत्तर देण अशक्य असत ...आणि उत्क्रांती थांबवता, टाळता येत नाही...आज हिंदुस्थानी मुंबई मध्ये प्रमुख व्यवहाराची भाषा झाली आहे. 

रस्त्यात प्रचंड प्रमाणात मराठी स्त्री-पुरुष असतील पण भिकारी हिंदुस्थानीत भीक मागतो, लोकलचे/बसचे/सिनेमाचे  तिकीट देणारा हिंदुस्थानीत बोलतो, टी. सी. हिंदुस्थानीच बोलतो, जिकडे जावे तिकडे हिंदुस्थानी. पारशी हिंदुस्थानी बोलतो, गुजराती हिंदुस्थानी बोलतो, मुसलमान हिंदुस्थानी बोलतो, सगळेच हिंदुस्थानी बोलतात... अखिल महाराष्ट्रातील हॉटेलात हिंदुस्थानीत ऑर्डर देतात, केस कापणारे हिंदुस्थानीत बोलतात, लोकल/बस मध्ये शेजारी उभा/बसलेला सहप्रवासी हिंदुस्थानीत बोलतो, टॅक्सी/रिक्षा वाले हिंदुस्थानीत बोलतात, (किमान) इंग्लिश शाळेतील मुले परस्परांशी हिंदुस्थानीत बोलतात, फेरीवाले हिंदुस्थानीत बोलतात, दुकानदार हिंदुस्थानीत बोलतात, ऑफिस मध्ये हिंदुस्थानी किंवा इंग्लिश मध्ये बोलतात....

(वरील मासिकातील उतारे सौजन्य: श्री वि मा परब , वाङ्मय शोभा)

Artist: Edward Frascino, The New Yorker,  October 26 1981

त्यावेळी लोक  म्हणत असतील: "काय बर याला म्हणतात मराठीत?"


Posted by at

2 comments:

mannab said...

आपल्या अनुदिनीमधील हा लेख वाचून माझ्यातला जन्मजात मुंबईकर आश्चर्यचकित झाला. मुंबईत एवढे मराठीपण कधीच नव्हते. हां, एक गोष्ट मान्य केली पाहिजे. माझ्या लहानपणी म्हणजे ५०-६० च्या दशकात आमच्याबरोबर खेळणारी सर्व मुलं मग ती दक्षिणी असोत, की उत्तर प्रदेशची असोत की गुजराथी असोत, आम्ही सारे मराठीच बोलत होतो. नंतर मात्र ते हिंदीवर गेले असे माझ्या मुलांच्या खेळगड्यांवरून मला दिसून आले.
हॉटेलात पूर्णपणे मराठी तेव्हाही नसायची. मराठी पदार्थ मात्र आजच्या मानाने अधिक होते. आता बटाटावडा उरलाय पण तो वडापाव झाला आहे.
बेस्ट बसमधील कंडक्टर काय ड्रायव्हर काय अजूनही मराठी बोलतात.
पण आपल्या अनुदिनीवर पूर्वीचे इंग्रजी जाऊन हे मराठी नित्य नियमाने दिसत आहे. त्याचे कारण काय असावे याची मला उत्सुकता आहे. उत्तर मिळेल काय ?
मंगेश नाबर

June 2, 2017 at 12:35 AM
Aniruddha G. Kulkarni said...

थँक्स.

आपण म्हणताय याचा अर्थ मी तुमच्या लहानपणापासून असा घेतोय. कारण १९४७-१९५३ची परिस्थिती तर परब सांगत आहेत आणि ते खोट नाही हे मी गृहीत धरतोय.

हा प्रश्न आवडला!

लॉगच्या पहिली दहा वर्ष इंग्रजी जास्त होत , आता उरलेली वर्ष बहुतेक मराठी जास्त असेल. कारण विशेष काही नाही - वस्त्र बदल आणि गुगल चा उत्कृष्ट transliterator!

June 2, 2017 at 6:37 AM

Post a Comment

Subscribe to: Post Comments (Atom)