मेघदूत: "नीचैर्गच्छत्युपरि च दशा चक्रनेमिक्रमेण"

समर्थ शिष्या अक्का : "स्वामीच्या कृपाप्रसादे हे सर्व नश्वर आहे असे समजले. पण या नश्वरात तमाशा बहुत आहे."

G C Lichtenberg: “It is as if our languages were confounded: when we want a thought, they bring us a word; when we ask for a word, they give us a dash; and when we expect a dash, there comes a piece of bawdy.”

C. P. Cavafy: "I’d rather look at things than speak about them."

Martin Amis: “Gogol is funny, Tolstoy in his merciless clarity is funny, and Dostoyevsky, funnily enough, is very funny indeed; moreover, the final generation of Russian literature, before it was destroyed by Lenin and Stalin, remained emphatically comic — Bunin, Bely, Bulgakov, Zamyatin. The novel is comic because life is comic (until the inevitable tragedy of the fifth act);...”

सदानंद रेगे: "... पण तुकारामाची गाथा ज्या धुंदीनं आजपर्यंत वाचली जात होती ती धुंदी माझ्याकडे नाहीय. ती मला येऊच शकत नाही याचं कारण स्वभावतःच मी नास्तिक आहे."

".. त्यामुळं आपण त्या दारिद्र्याच्या अनुभवापलीकडे जाऊच शकत नाही. तुम्ही जर अलीकडची सगळी पुस्तके पाहिलीत...तर त्यांच्यामध्ये त्याच्याखेरीज दुसरं काही नाहीच आहे. म्हणजे माणसांच्या नात्यानात्यांतील जी सूक्ष्मता आहे ती क्वचित चितारलेली तुम्हाला दिसेल. कारण हा जो अनुभव आहे... आपले जे अनुभव आहेत ते ढोबळ प्रकारचे आहेत....."

Kenneth Goldsmith: "In 1969 the conceptual artist Douglas Huebler wrote, “The world is full of objects, more or less interesting; I do not wish to add any more.”1 I’ve come to embrace Huebler’s ideas, though it might be retooled as “The world is full of texts, more or less interesting; I do not wish to add any more.” It seems an appropriate response to a new condition in writing today: faced with an unprecedented amount of available text, the problem is not needing to write more of it; instead, we must learn to negotiate the vast quantity that exists. How I make my way through this thicket of information—how I manage it, how I parse it, how I organize and distribute it—is what distinguishes my writing from yours."

Tom Wolfe: "The first line of the doctors’ Hippocratic oath is ‘First, do no harm.’ And I think for the writers it would be: ‘First, entertain.’"

विलास सारंग: "… इ. स. 1000 नंतर ज्या प्रकारची संस्कृती रुढ झाली , त्यामध्ये साधारणत्व व विश्वात्मकता हे गुण प्राय: लुप्त झाले...आपली संस्कृती अकाली विश्वात्मक साधारणतेला मुकली आहे."

Saturday, August 15, 2020

"पिपांत मेले" कविता "मी एक मुंगी" पेक्षा श्रेष्ठ कविता आहे....Two Poems of Mardhekar

मे २१ २०१८ला मी तयार केलेल्या बा सी मर्ढेकरांच्या पेजवर खालील मजकूर टाकला होता:

"परवा लिहल तस मर्ढेकरांच्या मला समजलेल्या किंवा आवडलेल्या कवितांकडे मी स्वतः माझ्या जीवनाच्या सापेक्ष बघायचा प्रयत्न केलाय, जीवन बदलतंय तस आकलन बदलतय...

आता ह्या ओळी पहा:
"... ह्या मुंग्यांतील एकेकीला
बनेल खाउनि राजा कोण...."
".... हा मुंग्यांचा लोंढा आला ! खोला, फाटक खोला !-"
(१६, पृष्ठ ८९, 'मर्ढेकरांची कविता', १९५९/ १९७७)

आपल्याला माहित आहे मर्ढेकरांच्या कवितात उंदीर, मुंग्या म्हणजे माणसेच... पण मी तसा विचार नेहमी केला नाहीय...

लहानपणी जॉर्ज ओरवेल यांची ऍनिमल फार्म (माझ्या वडिलांनी केलेला त्याचा मराठी अनुवाद) ही मी कित्येक वेळा पंचतंत्र किवा इसापनीती सारखी वाचलीय (आणि बॉक्सरच्या मृत्यूनंतर प्रत्येकवेळा थोडा रडलोय).

मुंग्या आणि मुंगळे  हे माझ्या बालजीवनातील अत्यंत महत्वाचे प्राणी होते (त्याशिवाय बेडूक, उंदीर, सरडा, गांडूळ, पाल, कोंबडा-कोंबड्या, म्हैस, गाय-बैल, शेळी, बोकड, गाढव, कुत्री, मांजर, साप  वगैरे). सगळीकडे मुंग्या असत,. विशेषतः उन्हाळ्यात. माझे कित्येक तास त्यांना पाहण्यात गेले आहेत. मुंगळे सगळ्या झाडांच्या पारावर असत - वड, पिंपळ... पेरूचं झाड तर भरलं असायच त्यांनी....त्यांनी घेतलेले चावे अजून आठवतात...
मुंग्या ह्या इतक्या ubiquitous होत्या की त्या माझ्या अत्यंत आवडत्या साखरांब्याच्या (मुरांबा), आईने अत्यंत घट्ट, कापड लावून बंद केलेल्या बाटलीत हमखास पोचत.

म्हणजे शाळेत मी Francesco Redi (https://en.wikipedia.org/wiki/Francesco_Redi He was the first person to challenge the theory of spontaneous generation by demonstrating that maggots come from eggs of flies) यांचा सिद्धांत अभ्यासत होतो पण आमच्या घरी मुंग्या त्या सिद्धांताला मानायला तयार नव्हत्या!

त्यानंतर काही वर्षांतच मर्ढेकरांची 'मुंगी' कविता वाचली , फार आवडली आणि अजून बरीच पाठ आहे .. पण त्यातील एक-दोन गोष्टी नोंद करण्या सारख्या:
"हा मुंग्यांचा लोंढा आला ! खोला, फाटक खोला !".... मुंग्यांसाठी तुम्हाला फाटक खोलायला लागत नाही, त्या फाटक तोडून आत येत असतात!....

दुसरी गोष्ट, वर म्हटल्याप्रमाणे साखरांब्याबरोबरीने काही मुंग्या पोटात गेल्या आहेत... त्यामुळे राजा बनणे तर नशिबी आहेच... अर्थात हे मर्ढेकरांच्या कितीतरी आधी आईने समजावणीच्या सुरात सांगितले होते..."

नंतर आणखी एक गोष्ट लक्षात आली - ऍनिमल फार्म, पंचतंत्र किवा इसापनीती मध्ये लेखकांना कधीही सांगायला लागत नाही की हे प्राणी म्हणजे माणसांचे रूपक आहे म्हणून. मग मर्ढेकरांना हे ९व्या, १०व्या, १३व्या  कडव्यात का ठोकून सांगायला लागतंय? शिवाय कवितेची सुरवात "मी एक मुंगी" अशी आहे. मग पुन्हा पुन्हा "ह्या नच मुंग्या : हींच माणसे :" हे कशाला बजावायला पाहिजे. आम्हाला पहिल्या ओळीतच समजल.

"पिपांत मेले...." (२१, ४१, तत्रैव) मध्ये ते तस सांगत नाहीत.

त्या कारणासाठी, माझ्यासाठी,  "पिपांत मेले" कविता  "मी एक मुंगी" पेक्षा श्रेष्ठ कविता आहे
Posted by at

No comments:

Post a Comment

Subscribe to: Post Comments (Atom)