This eye catching picture titled "View from Panwell", I came across in "Voyages And Travels To India, Ceylon The Red Sea Abyssinia And Egypt In The Years 1802-1806 Vol II" published in 1809 written by George Viscount Valentia, (1770-1844) illustrated by Henry Salt (1780-1827).
Thursday, August 07, 2025
%20View%20from%20%20Panwell.jpg)
Monday, August 04, 2025
पुन्हा एकदा एम सी एशर आणि वसंत सरवटे, आणि साथीला रॉजर पेनरोज...Loving Vasant Sarwate To Bits
एशर आणि सरवटे यांच्यात एक साम्य म्हणजे, दोघांना कला विश्वाने आपुलेसे केले नाही , त्याची कारणे थोडी वेगवेगळी आहेत , पण सरवटे यांच्या काही प्रमुख चित्रांवर एशर यांचा प्रभाव आहे ...
Mike Wade in June 2015 says in The Times, UK :
"...Welcome to The Amazing World of MC Escher, arguably the greatest 20th-century artist to be locked out of the world of art...One group, though, has always “got” Escher. Mathematicians, particularly geometricians, love the man to bits. Sir Roger Penrose, a winner of the Einstein Medal and the Wolf Prize for physics, was a young man when he encountered the artist, and over the last 20 years of Escher’s life the two would enjoy a wonderfully symbiotic relationship, corresponding and exchanging puzzles and pictures as they teased out each other’s ideas..."
सरवटे हे स्वतः अत्यंत हुशार विद्यार्थी आणि COEP चे इंजिनियर असल्यामुळे त्यांचे ही थोडेफार रॉजर पेनरोज यांच्या सारखेच झाले असणार ...
M C Escher, Other World, 1947
"As Penrose remarks, “even the planets look lonely” in Other World, a print that bends perspective apparently across time and space."
M C Escher , Day and Night, 1938
"In Night and Day, the pattern of white doves transforming into black crows seems sinister and warlike. “Yes,” says Penrose, “you are absolutely right. They are menacing. Those birds are like bombers flying along.”"
सरवटे यांचे गणितावरचे प्रेम पहा ...
ललित मे १९७७
चित्राच्या वरील डाव्या कोपऱ्यातले बीम वर पक्षी बसल्याचे समीकरण पहा!
ह्या ललित दिवाळी २००९ वरील मुखपृष्ठ चित्राची एक प्रेरणा आहे , एम सी एशर यांचे खालील चित्र
M C Escher, Sky and Water I, 1938
Friday, August 01, 2025
ल्यूट आणि व्हायोलिन: अंतर्मुखतेचा दोन कलावंतांनी घेतलेला सूर....Vermeer's Young Woman With a Lute and Dinanath Dalal's With Violin
व्हर्मीर आणि दीनानाथ दलालांच्या कलेतील साम्यस्थळे शोधायला जुलै २३ २०२५ रोजी ह्या ब्लॉग वर सुरवात केली.
एक महत्वाचे स्थळ म्हणजे संगीतातील स्त्रिया....
कलाकार : दीनानाथ दलाल, दलाल आर्ट स्टुडिओ
सौजन्य आणि आभार :
चित्रकार दीनानाथ दलाल मेमोरियल समिती, दलाल परिवार आणि ChatGPT
हे दीनानाथ दलाल यांचं १९४६ च्या वाङ्मय शोभा (ऑगस्ट अंक) साठीचं मुखपृष्ठ म्हणजे एक Vermeer-सदृश मौन अनुभवणारी चित्रकृती आहे.
स्त्री आणि व्हायोलिन: एक तरुणी पूर्णपणे तल्लीन होऊन व्हायोलिन वाजवत आहे. तिच्या चेहऱ्यावरची स्मितरेषा, बंद नजरा आणि शरीराचा कोमल वळण अंतर्मुख आनंद प्रकट करतो. Vermeer प्रमाणेच, येथे स्त्री आपल्याशी नाही, स्वतःशी संवाद साधत आहे. तिचं संगीत आपल्यासाठी नाही — तिच्यासाठी आहे. आपण अनवधानाने तिच्या खासगी क्षणात डोकावत आहोत. (वरच्या कोपऱ्यात एक प्रेमी युगुल धूसर छायाचित्रासारखं दिसतं. हे तिचं स्मरण, स्वप्न, की कल्पना?)
Vermeer च्या ‘Letter Reader’ किंवा ‘Girl Interrupted at Music’ यांच्याप्रमाणेच ही चित्रात दृश्याच्या पलीकडे जाणारी भावना आहे. इथे 'पात्रं' नाहीत, स्मृतींची सावली आहे — जणू संगीत हे त्या आठवणींना स्पर्श करतंय.
केसांत मोगऱ्याचं फूल – शृंगार आणि संस्कार यांचा संगम, साडीतील सौंदर्य – पारंपरिक पण आत्मविश्वासपूर्ण, रंगसंगती: गडद जांभळ्या पार्श्वभूमीतून उमटणारा सौम्य केशरी प्रकाश — हे Dalal चं Vermeer-लायटिंग आहे!
"संगीतात रमलेली ही स्त्री म्हणजे Dalal च्या संथ पण अंतर्भेदी शृंगाराची उत्कट प्रतिमा आहे."
Vermeer च्या ‘गूढ आणि शांत' स्त्रियांसारखीच ही — आपल्याकडे न पाहता आपल्या आत जाणारी स्त्री आहे.
Johannes Vermeer, 'Young Woman with a Lute', १६६२-६३
जोहान्स व्हरमीरच्या "Lady with a Lute" या चित्रातली स्त्री खिडकीकडे बघत आहे — तिचा सूर कुणाच्यातरी येण्यानं पूर्ण होणार आहे. पण दीनानाथ दलाल यांच्या १९४६ मधील व्हायोलिनवादिनी, एका झाडांच्या सान्निध्यात, स्वतःशी सूर जुळवत आहे — तिचं वादन कुणासाठी नाही, ते तिचं आहे. हे दोन चित्रं दोन भिन्न संस्कृतींत जन्मलेली असली, तरी दोघांत एक गोष्ट समान आहे — स्त्रीचा स्वतःच्या एकांताशी असलेला नातेसंबंध.
"Lady with a Lute" हे चित्र पाहताना, एक स्तब्ध, प्रकाशाभोवती गुंफलेली स्त्री आपल्यासमोर उभी राहते. तिच्या हातात ल्यूट आहे, ती वाजवायला सज्ज आहे – पण तिची नजर खिडकीबाहेर. जणू कोणीतरी यावं, तिच्या सूरांना अर्थ द्यावा, असं तिला वाटतंय. ही प्रतिक्षा आहे – प्रेमाची, संवादाची, किंवा केवळ जागतिक उपस्थितीची.
दीनानाथ दलाल यांच्या १९४६ मधील वाङ्मय शोभा अंकात छापलेली 'व्हायोलिनवादिनी' मात्र एका पूर्ण वेगळ्या जगात वावरते. ती बाहेर कुणाची वाट पाहत नाही. तिच्या सभोवताल (उपचित्रात) हिरवळ आहे, झाडांची सावली आहे, तिचे कपडे आणि वाद्य हे भारतीय, पण दृश्याचा सूर मात्र अंतर्मुखतेचा आहे. ती स्वतःसाठी वाजवते आहे – तिचं संगीत तिच्या अंत:करणाशी गप्पा मारतं आहे.
व्हरमीर आणि दलाल – दोघेही वेळेत, जागेत, संस्कृतीत पूर्ण वेगळे – तरीही त्यांच्या स्त्रियांमध्ये एक सूक्ष्म साम्य आहे. त्या दोघींही काही न म्हणता बरंच काही सांगतात. आणि त्यांच्या चेहऱ्यावरील शांतता आपल्याला बोलकं करते.
व्हरमीरच्या स्त्रीकडे बाह्यप्रकाश येतो – खिडकीतून, बाहेरच्या जगातून. आणि ती त्याच जगाकडे पाहते. ती प्रतिक्षा करते.
दलालची स्त्री मात्र आंतरिक प्रकाशात न्हालेली आहे. तिच्या सभोवतालचं हिरवंगार निसर्ग तिच्या अंत:करणाशी एकरूप झालं आहे. ती कुणाचीही प्रतिक्षा करत नाही – ती तिथे आहे, स्वतःसाठी.
या दोन चित्रांमधून प्रकटतो तो एक सौंदर्याचा मार्ग आहे – एक प्रेमाच्या प्रतीक्षेचा, तर दुसरा प्रेमाच्या अस्तित्वाचा.
व्हरमीरच्या चित्रांतून पाश्चात्य सौंदर्यशास्त्रातलं domestic intimacy प्रकट होतं. स्त्री – घरात, बंद खिडकीतून बाहेर बघणारी, एक सांकेतिक प्रतीक्षा बाळगणारी.
दलालच्या चित्रांतून भारतीय नववर्गातील स्त्री समोर येते – ती शृंगारी आहे, पण तिचं शृंगार हे फक्त प्रियकरासाठी नाही – ते तिच्या सृजनासाठी, तिच्या स्वतःच्या जाणिवेसाठी आहे.
व्हरमीर आणि दलाल यांच्या स्त्रिया आपल्याशी थेट संवाद साधत नाहीत. त्या आपापल्या जगांत आहेत – पण म्हणूनच त्या अधिक खरे वाटतात. त्या object नाहीत, त्या दृश्यं नाहीत – त्या वास्तव आहेत.
शांततेतून व्यक्त होणाऱ्या या स्त्रिया आपल्याला आपल्याच अंत:प्रवेशात घेऊन जातात. व्हरमीर आणि दलाल – एक युरोपीय क्लासिकिस्ट, एक आधुनिक भारतीय – पण त्यांच्या कुंचल्याला मिळालेली ती एकच दिशा: स्त्री ही गूढ हे, नयनरम्य आहे, पण सर्वात आधी – ती स्वतःसाठी आहे ....
Vermeer आणि Dalal यांचं स्त्रीदर्शन: भिन्नता आणि साम्य
१. स्त्रीचा स्वतःशी संवाद
Vermeer च्या स्त्रीला कुणी यायचंय — तिचं वाद्य जणू सज्ज आहे, पण नजरा वाट बघतात. Dalal ची स्त्री स्वतःसाठी वाजवत आहे – तिच्या शृंगाराचं केंद्र तीच आहे.
२. आधुनिकतेचा संदर्भ
Vermeer चं नेदरलँड्सचं १७व्या शतकातलं मध्यमवर्गीय सभ्यतेतलं सौंदर्य. Dalal चं स्वातंत्र्योत्तर भारतातलं, लोकशाहीच्या उंबरठ्यावर उभं असलेलं नवसंस्कृतीचं स्त्रीप्रतिबिंब.
३. प्रकाशाचा वापर
Vermeer मधील प्रकाश खिडकीतून येतो, आणि स्त्रीला व्यापून टाकतो. Dalal मधील प्रकाश संदिग्ध, मृदू, जणू आंतरिक आहे – निसर्ग आणि आत्मा यामधून आलेला.
दृष्टीकोन: भारतीय अंतर्मुखता विरुद्ध पाश्चात्य प्रतीक्षा
Vermeer मध्ये स्त्री एका प्रेमाच्या, संवादाच्या अपेक्षेने बाहेरच्या जगाकडे पाहते. Dalal मध्ये स्त्री आतल्या सूरांशी जोडलेली आहे – तिचं प्रेम, तिचं संगीत हे स्वतःशी एकसंघ आहे.
हीच Vermeer आणि Dalal यांच्यातली मूलभूत दृष्टीकोनातील भिन्नता आहे — प्रेम बाहेरून यायचं आहे की, ते आतून फुलतंय?
Tuesday, July 29, 2025
शि द फडणीस १००...S D Phadnis@100
आज जुलै २९ २०२५ रोजी शि द फडणीस १०० वर्षांचे झाले..
त्यांची चित्रे मी प्राथमिक शाळेत असल्यापासून पहात आलो, ती समजावून द्यायला लागली नाहीत , त्यात कसलाही अभिनिवेश नाही , जग सुधरवून सोडतो (ज्या शिवाय सध्या मराठीत काहीही होत नाही) ही भावना तर बिलकुल नाही ....
फक्त विविध दृष्टिकोनातून तत्कालीन शहराचे एका मध्यमवर्गीय माणसाने , जो एक अप्रतिम चित्रकार आहे, केलेले निरीक्षण आहे ... पु ल देशपांडे सुद्धा तेच करत होते , पण शि दंचे कान जमिनीला जास्त लागलेले होते ...
प्रत्येक माणसाच्या जीवनात विनोद ठासून भरला आहे, हे शि दंची कला सिद्ध करते , त्यांचा विनोद थोडा तमिळ अंगाचा आहे (मी तामिळनाडूत बराच राहिलो आहे) , तो वरकरणी साधा आहे, लागट नाही, तिरकस नाही, कोटीपूर्ण नाही पण जीवनाचे तत्वज्ञान सांगून जातो ... "why so serious ?"
कै वसंत सरवटे यांच्या मुळे शि द, सरवटे आणि मी २३ डिसेंबर २००८ रोजी तीन-चार तास एकत्र घालवले आहेत आणि माझी वरील मते त्यानंतर तयार झाली ... सरवटे यांनी त्यांच्या मित्रावर प्रेमाने लिहले आहे, ते दोघेही माझ्या आवडत्या कोल्हापूरचे हा फक्त योगायोग नाही, तिथली मातीच तशी आहे ...
आज सोबत शि दंचे वाङ्मय शोभा मासिकाच्या सप्टेंबर १९५८ च्या अंकातील रेखाटन दिले आहे ( ती त्या अंकाच्या येऊ घातलेल्या दिवाळी अंकाची जाहिरात आहे) ...
अशा चित्रातून शि दंचे आपल्याला योगदान आणि दर्जा दिसून येतो, दुर्दैवाने मराठीतून "चित्र पहाणे" पूर्वीच लोप पावू लागले होते , आता पुस्तक वाचन ही संपू लागले आहे ...
असा समाज शि दं ना किती काळ लक्षात ठेवील माहित नाही म्हणून इंग्लिश विकिपीडिया वर त्यांचे पेज मी डिसेम्बर २४ २००८ रोजी तयार केले... माझ्या मनात शि दंचे स्थान मात्र कायमच अबाधित राहील...
Saturday, July 26, 2025
Stanley Kubrick@97...I Am Spartacus and Get Off the Fucking Crane
Today July 26 2005 is 97th birth anniversary of Stanley Kubrick.
I love Stanley Kubrick's art, almost every movie he has made...even the music of 2001: A Space Odyssey, for instance, when air hostesses on the spacecraft Discovery One are moving around...
Paths of Glory, 1957, Lolita, 1962 are great works of art of 20th century. They are such profound commentary on human life.
I read David Bromwich's review of a new book "Kubrick: An
Odyssey" by Robert P. Kolker and Nathan Abrams in LRB in September 2024
It was so funny reading: "...Once, on the set of Full Metal Jacket, when he had spent a long time double-checking a camera, one of the extras muttered: ‘Get off the crane.’ Kubrick paid no attention and went on checking until a second extra pitched in, ‘Get off the fucking crane,’ at which he looked up and demanded: ‘Who fucking talked?’ One of the men said, ‘I am Spartacus,’ another fell in, ‘I am Spartacus,’ and so it went, an act of organised resistance, a homage and parody of a moment he had shot from a different crane. Stanley Kubrick of the Bronx, filming in the demolished Beckton Gasworks which doubled as the bombed-out city of Hue, gave up the pretence of discipline for a moment, laughed and went on with his work."
"I am Spartacus" moment from Kubrick directed film "Spartacus", 1960...when Romans asked who Spartacus was, every slave got up and said he was
Subscribe to:
Posts (Atom)