मेघदूत: "नीचैर्गच्छत्युपरि च दशा चक्रनेमिक्रमेण"

समर्थ शिष्या अक्का : "स्वामीच्या कृपाप्रसादे हे सर्व नश्वर आहे असे समजले. पण या नश्वरात तमाशा बहुत आहे."

G C Lichtenberg: “It is as if our languages were confounded: when we want a thought, they bring us a word; when we ask for a word, they give us a dash; and when we expect a dash, there comes a piece of bawdy.”

C. P. Cavafy: "I’d rather look at things than speak about them."

Martin Amis: “Gogol is funny, Tolstoy in his merciless clarity is funny, and Dostoyevsky, funnily enough, is very funny indeed; moreover, the final generation of Russian literature, before it was destroyed by Lenin and Stalin, remained emphatically comic — Bunin, Bely, Bulgakov, Zamyatin. The novel is comic because life is comic (until the inevitable tragedy of the fifth act);...”

सदानंद रेगे: "... पण तुकारामाची गाथा ज्या धुंदीनं आजपर्यंत वाचली जात होती ती धुंदी माझ्याकडे नाहीय. ती मला येऊच शकत नाही याचं कारण स्वभावतःच मी नास्तिक आहे."

".. त्यामुळं आपण त्या दारिद्र्याच्या अनुभवापलीकडे जाऊच शकत नाही. तुम्ही जर अलीकडची सगळी पुस्तके पाहिलीत...तर त्यांच्यामध्ये त्याच्याखेरीज दुसरं काही नाहीच आहे. म्हणजे माणसांच्या नात्यानात्यांतील जी सूक्ष्मता आहे ती क्वचित चितारलेली तुम्हाला दिसेल. कारण हा जो अनुभव आहे... आपले जे अनुभव आहेत ते ढोबळ प्रकारचे आहेत....."

Kenneth Goldsmith: "In 1969 the conceptual artist Douglas Huebler wrote, “The world is full of objects, more or less interesting; I do not wish to add any more.”1 I’ve come to embrace Huebler’s ideas, though it might be retooled as “The world is full of texts, more or less interesting; I do not wish to add any more.” It seems an appropriate response to a new condition in writing today: faced with an unprecedented amount of available text, the problem is not needing to write more of it; instead, we must learn to negotiate the vast quantity that exists. How I make my way through this thicket of information—how I manage it, how I parse it, how I organize and distribute it—is what distinguishes my writing from yours."

Tom Wolfe: "The first line of the doctors’ Hippocratic oath is ‘First, do no harm.’ And I think for the writers it would be: ‘First, entertain.’"

विलास सारंग: "… इ. स. 1000 नंतर ज्या प्रकारची संस्कृती रुढ झाली , त्यामध्ये साधारणत्व व विश्वात्मकता हे गुण प्राय: लुप्त झाले...आपली संस्कृती अकाली विश्वात्मक साधारणतेला मुकली आहे."

Sunday, March 11, 2018

त्या तीघी...आहिल्याबाई होळकर, आनंदीबाई पेशवे आणि दुर्गाबाई भागवत... Ahilya, Aanandi and Durga

थॉमस हार्डी यांच्या 'फार फ्रॉम दि मॅडिंग क्राऊड' (Thomas Hardy, 'Far From the Madding Crowd'), १८७४ कादंबरीतले एक वाक्य पहा:
".... “I have always this dreary pleasure in thinking over those past times with you—that I was something to you before he was anything, and that you belonged almost to me. But, of course, that’s nothing. You never liked me.”
“I did; and respected you, too.”
“Do you now?”
“Yes.”
“Which?”
“How do you mean which?”
“Do you like me, or do you respect me?”
“I don’t know—at least, I cannot tell you. It is difficult for a woman to define her feelings in language which is chiefly made by men to express theirs. My treatment of you was thoughtless, inexcusable, wicked! I shall eternally regret it. If there had been anything I could have done to make amends I would most gladly have done it—there was nothing on earth I so longed to do as to repair the error. But that was not possible.”..."

दुर्गा भागवत (१९१०-२००२) त्यांच्या 'पत्रांच्या निसटत्या आठवणी' ('भावसंचित', २०१५ मध्ये समाविष्ट) लेखात आहिल्याबाई होळकर आणि आनंदीबाई पेशवे यांच्यातील पत्र व्यवहाराचा पुनरुल्लेख करतात (पहिला उल्लेख: 'पैस', १९७०).

 आहिल्याबाई (१७२५-१७९५) आणि आनंदीबाई पेशवे (१७४? - १७९४) या १८व्या शतकातील देशाच्या राजकारणातील महत्वाच्या  स्त्रिया, पण बऱ्याच दृष्टीने भिन्न.

जसा काळ गेलाय तशी  आहिल्याबाईंची कीर्ती दिवसेंदिवस वाढत गेलीय.  भारताच्या सध्याच्या लोकसभेच्या स्पीकर (श्री. सुमित्रा महाजन) त्यांना मानणाऱ्या लाखो लोकांपैकी एक आहेत. आनंदीबाईंची प्रतिमा मात्र संपूर्णपणे अनैतिहासिक अशा "ध चा मा" प्रकरणाने मलीन झालेली. त्यात त्या पडल्या राघोबा पेशव्यांच्या पत्नी आणि दुसऱ्या बाजीरावांच्या आई.

कै. म वा धोंड आनंदीबाईंबद्दल त्यांच्या एका लेखात काय म्हणतात ते पहा:
'''स्वामी' आणि पेशवेकालीन मराठी". सत्यकथा, जुलै १९६५ / 'जाळ्यांतील चंद्र : समीक्षालेखसंग्रह', १९९४/१९९८

कृतज्ञता: म वा धोंड यांच्या साहित्याचे कॉपीराईट होल्डर्स आणि राजहंस प्रकाशन, पुणे


आनंदीबाईंचे पत्र आणि  त्यावर आहिल्याबाईंची कृती याचे  दुर्गाबाईंनी ज्या संवेदनशीलतेने वर्णन केले आहे ते अजोड आहे, दुर्गाबाईंच्याच  भाषेत एखाद्या धर्मानुभवासारखा आहे.

आनंदीबाईंनी आपली व्यथा मांडली आणि आहिल्याबाईंनी त्यांना प्रेमाने आणि आदराने वागवले. माझ्या मते एक संवेदनशील स्त्रीच ह्याचे त्याला न्याय देणारे वर्णन करू शकते. आनंदीबाईंच भाग्य की त्यांच्या मृत्यनंतर जवळजवळ पावणे दोनशे वर्षानंतर मराठीतील, भारतातील  एका सर्वोत्तम लेखकाने  त्यांना समजावून घ्यायचा प्रयत्न केला.

ह्या ब्लॉग वरील ऑगस्ट २०, २०१७ ची पोस्ट पहा.

कै. म वा धोंड म्हणतात की "... पुरुष जेंव्हा स्वार्थी, स्वैराचारी , स्त्रैण व भ्याड बनतात , तेंव्हा स्त्रीया राजकारणे करू पाहतात, घराबाहेर पडतात , हातात शस्त्रं धरतात आणि अंती त्यांच्याप्रमाणे बेजबाबदार, उच्छृंखळ, पुरुषी व बदफैली बनतात" ( प्रस्तावना, 'मऱ्हाटी लावणी', १९५६/२००३). 

ह्याचे खंडन मी त्या पोस्ट मध्ये केले होते. 

आहिल्याबाई आणि आनंदीबाई यांच्यातील परस्पर व्यवहार हे आणखी एक उदाहरण आहे की स्त्रीया राजकारण करू लागल्यावर किती जबाबदारीने, परिपक्वतेने आणि संवेदनशीलतेने वागू शकतात याचे. 


कृतज्ञता : दुर्गा भागवतांच्या साहित्याचे कॉपीराईट होल्डर्स 
Posted by at

No comments:

Post a Comment

Subscribe to: Post Comments (Atom)