चिं वि जोशींचे 'जातक कथा' हे एक उत्कृष्ट पुस्तक आहे. कै. दुर्गा भागवतांनी त्याचे तोंडभर कौतुक केले आहे: "...चिं. वि. जोशी यांचा प्रसंगनिष्ठ निरोगी विनोद कुणाला आवडत नाही?
चिमणरावानं कुणाला जिंकलं नाही? पण मला पाली भाषेचे, बौद्ध वाङ्मयाचे
अभ्यासक म्हणून ते आठवतात. त्यांचं जातककथांचं पुस्तक लहानसंच आहे, पण
त्यात निखळ भाषांतराचा उत्कृष्ट नमुना आढळतो. मला तो फार उपयोगी पडला..." (डिसेंबर ६, १९७५, कराड)
मी ते २०१७ मध्ये वाचायला सुरवात केली आणि माझ्या लक्षात यायला लागल की जातक कथा हा केवढा मोठा मौल्यवान सांस्कृतिक ठेवा आहे ते.
त्यात पान ४३, आवृत्ती २०११, वर 'महासुपिन जातक' कथा दिली आहे. अतिशय गूढ आणि रंजक अशी ती कथा आहे. त्यात राजाला पडलेल्या सोळा स्वप्नांचा उहापोह केला आहे. (मला ही कथा कै. धर्मानंद कोसंबींच्या 'जातककथासंग्रह भाग १-२-३' मध्ये मिळाली नाही.*)
यातही अश्लील काय मला समजले नाही! हे पुस्तक कदाचित प्रामुख्याने लहान मुलांसाठी लिहल असाव पण तसेही कै. जोशी अश्लीलतेच्या, सेक्सच्या किंचित वासान सुद्धा दूर पळतात. मी त्या बद्दल आधी इथे (१६/९/२००९) लिहले आहे. पण ह्या 'शुचिते'मुळे रसभंग होतो हे निश्चित.
Another point is, I feel, most of the things described in these dreams had come to pass even when Mr. Joshi was translating and also, in 21st century, the Jataka tales have further lost ability to surprise. The future described there is already here and is being dealt with, being rationalized, is perhaps more just.
ह्या कथेतील स्वप्ने वाचून मला महान स्टाईनबर्गच्या एका कार्टून ची आठवण झाली...
* जाता जाता एक मजा. कोसंबी त्यांच्या पुस्तकाच्या प्रस्तावनेत म्हणतात: "...जातकट्ठकथा प्रसिद्धीला आणण्याच्या कामीं ज्यांनी परिश्रम केले त्यांत व्ही. फॉसबोल (V. Fausboll) ह्या जर्मन पंडिताला अग्रस्थान दिलें पाहिजे. जर्मनी कोठें आणि सिंहलद्वीप कोठें ! पण 'किं दूरं व्यवसायिनाम्' ह्या न्यायानें या गृहस्थानें तेथून सिंहली ताडपत्री पुस्तकें गोळा करून त्यांच्या आधारावर, दुसर्‍या कोणाचें साहाय्य नसतां, रोमन अक्षरांनी जातकट्ठकथा छापण्यास १८७७ सालीं आरंभ केला; व १८९६ साली हे काम संपविलें..."
पण फॉसबोल (1821-1908) तर डॅनीश होते. ते कोपनहेगन मध्ये संस्कृत शिकवायचे.
अर्काइव्ह.ओआरजी येथे फॉसबोलांचे 'Ten Jatakas. The original Pali text with a translation and notes', 1872 हे पुस्तक उपलब्ध आहे. त्यात मला कुठेही जर्मन किंवा जर्मनीचा उल्लेख सापडला नाही. त्यात इंग्लीश आहे आणि रोमन लिपीत लिहलेले पाली आहे.
विकिपीडिया डेन्मार्क बद्दल म्हणतो:
"...A nascent Danish liberal and national movement gained momentum in the 1830s; after the European Revolutions of 1848, Denmark peacefully became a constitutional monarchy on 5 June 1849. A new constitution established a two-chamber parliament. Denmark faced war against both Prussia and Habsburg Austria in what became known as the Second Schleswig War, lasting from February to October 1864. Denmark was defeated and obliged to cede Schleswig and Holstein to Prussia. This loss came as the latest in the long series of defeats and territorial loss that had begun in the 17th century. After these events, Denmark pursued a policy of neutrality in Europe...."
फॉसबोल साहेबांना जर्मन म्हटलेल बहुदा आवडल नसत!
मी ते २०१७ मध्ये वाचायला सुरवात केली आणि माझ्या लक्षात यायला लागल की जातक कथा हा केवढा मोठा मौल्यवान सांस्कृतिक ठेवा आहे ते.
त्यात पान ४३, आवृत्ती २०११, वर 'महासुपिन जातक' कथा दिली आहे. अतिशय गूढ आणि रंजक अशी ती कथा आहे. त्यात राजाला पडलेल्या सोळा स्वप्नांचा उहापोह केला आहे. (मला ही कथा कै. धर्मानंद कोसंबींच्या 'जातककथासंग्रह भाग १-२-३' मध्ये मिळाली नाही.*)
पान ४५ वर , चिं वि म्हणतात: "...(सहावे व सातवे स्वप्न दोन्ही अश्लील असल्याने भाषांतर केले नाही.)..."...हे वाचल्यावर ती दोन स्वप्न कधी वाचतो असे झाले!
आत्ताच्या काळात ते करण अगदी सोप होत. (The Jataka, Volume I, tr. by Robert Chalmers, [1895], at
sacred-texts.com)
“....Howbeit, you have nothing to fear therefrom. Tell me
your sixth dream."
"Methought, sir, I saw people holding out a
well-scoured golden bowl worth a hundred thousand pieces, and begging an old
jackal to stale therein. And I saw the beast do so. This was my sixth dream.
What shall come of it?"
"This dream too shall only have its fulfilment in the
future. For in the days to come, unrighteous kings, though sprung of a race of
kings, mistrusting the scions of their old nobility, shall not honour them, but
exalt in their stead the low-born; whereby the nobles shall be brought low and
the law-born raised to lordship. Then shall the great families be brought by
very need to seek to live by dependence on the upstarts, and shall offer them
their daughters in marriage. And the union of the noble maidens with the
low-born shall be like unto the staling of the old jackal in the golden bowl.
Howbeit, you have nothing to fear therefrom. Tell me your seventh dream."
यात अश्लील काय मला समजले नाही!
"A man was weaving rope, sir, and as he wove, he threw
it down at his feet. Under his bench lay a hungry she jackal, which kept eating
the rope as he wove, but without the man knowing it. This is what I saw. This
was my seventh dream. What shall come of it?"
"This dream too shall not have its fulfilment till the
future. For in days to come, women shall lust after men and strong drink and
finery and gadding abroad and after the joys of this world. In their wickedness
and profligacy these women shall drink strong drink with their paramours; they
shall flaunt in garlands and perfumes and unguents; and heedless of even the
most pressing of their household duties, they shall keep watching for their paramours,
even at crevices high up in the outer wall; aye, they shall pound up the very
seed-corn that should be sown on the morrow so as to provide good cheer;--in
all these ways shall they plunder the store won by the hard work of their
husbands in field and byre, devouring the poor men's substance even as the
hungry jackal under the bench ate up the rope of the rope-maker as he wove it. Howbeit,
you have nothing to fear therefrom. Tell me your eighth dream."...”
Another point is, I feel, most of the things described in these dreams had come to pass even when Mr. Joshi was translating and also, in 21st century, the Jataka tales have further lost ability to surprise. The future described there is already here and is being dealt with, being rationalized, is perhaps more just.
ह्या कथेतील स्वप्ने वाचून मला महान स्टाईनबर्गच्या एका कार्टून ची आठवण झाली...
Artist: Saul Steinberg (1914-1999), 1960's
* जाता जाता एक मजा. कोसंबी त्यांच्या पुस्तकाच्या प्रस्तावनेत म्हणतात: "...जातकट्ठकथा प्रसिद्धीला आणण्याच्या कामीं ज्यांनी परिश्रम केले त्यांत व्ही. फॉसबोल (V. Fausboll) ह्या जर्मन पंडिताला अग्रस्थान दिलें पाहिजे. जर्मनी कोठें आणि सिंहलद्वीप कोठें ! पण 'किं दूरं व्यवसायिनाम्' ह्या न्यायानें या गृहस्थानें तेथून सिंहली ताडपत्री पुस्तकें गोळा करून त्यांच्या आधारावर, दुसर्‍या कोणाचें साहाय्य नसतां, रोमन अक्षरांनी जातकट्ठकथा छापण्यास १८७७ सालीं आरंभ केला; व १८९६ साली हे काम संपविलें..."
पण फॉसबोल (1821-1908) तर डॅनीश होते. ते कोपनहेगन मध्ये संस्कृत शिकवायचे.
अर्काइव्ह.ओआरजी येथे फॉसबोलांचे 'Ten Jatakas. The original Pali text with a translation and notes', 1872 हे पुस्तक उपलब्ध आहे. त्यात मला कुठेही जर्मन किंवा जर्मनीचा उल्लेख सापडला नाही. त्यात इंग्लीश आहे आणि रोमन लिपीत लिहलेले पाली आहे.
विकिपीडिया डेन्मार्क बद्दल म्हणतो:
"...A nascent Danish liberal and national movement gained momentum in the 1830s; after the European Revolutions of 1848, Denmark peacefully became a constitutional monarchy on 5 June 1849. A new constitution established a two-chamber parliament. Denmark faced war against both Prussia and Habsburg Austria in what became known as the Second Schleswig War, lasting from February to October 1864. Denmark was defeated and obliged to cede Schleswig and Holstein to Prussia. This loss came as the latest in the long series of defeats and territorial loss that had begun in the 17th century. After these events, Denmark pursued a policy of neutrality in Europe...."
