Michael Gorra:
“…and in the end The Guide shows how Raju comes to fulfill his given role. He may enter upon his fast unwillingly, his life as a swami may have started as a kind of imposture, and yet the mask does begin to fit him, or he to fit the mask. His character grows into the plot that’s been written for it, performing the dharma from which the maya of his affair with Rosie, his attachment to the things of this world, had distracted him. We can read it on his brow, and when he tells Velan his story, he discovers that it makes no difference to the esteem in which the villager holds him…”
गाईड, १९६५ सिनेमा (माझ्या मते भारताच्या हिंदी चित्रपटांच्या सुवर्णकाळातील १९४९-१९६५ शेवटचा सिनेमा) शैलेंद्र यांच्या या गाण्याबरोबर सुरु होतो :
"वहाँ कौन है तेरा मुसाफिर !!जाएगा कहाँ!!
दम ले ले घड़ी भर..ये छइयाँ पाएगा कहाँ!!
वहाँ कौन है तेरा...
बीत गए दिन प्यार के पल-छीन..सपना बनी ये रातें
भूल गए वो तू भी भुला दे..प्यार की वो मुलाकातें!
सब दूर आंधेरा..मुसाफिर जाएगा कहाँ...
कोई भी तेरी राह ने देखे..नैन बिछाए न कोई!
दर्द से तेरे कोई ना तड़पा..आँख किसी की ना रोई!
कहे किसको तू मेरा..मुसाफिर जाएगा कहाँ...
तूने तो सबको राह बताई..तू अपनी मंज़िल क्यूँ भूला!
सुलझा के राजा औरों की उलझन..क्यूँ कच्चे धागों में झूला!!
क्यूँ नाचे सपेरा..मुसाफिर जाएगा कहाँ...
कहते हैं ज्ञानी दुनिया है फानी..पानी पे लिखी लिखाई!
है सबकी देखी है सबकी जानी...हाथ किसी के ना आनी!!
कुछ तेरा ना मेरा..मुसाफिर जाएगा कहाँ..."
'स्वामी', १९७३ मध्ये सुद्धा असेच विचार (व्यक्त आणि अव्यक्त) स्वामी आणि महंताच्या मनात दिसतात.
नारायण यांचा स्वामी मोठ्या घोळक्यात अडकला आहे तर जीएंचा एकांतवासात. 'स्वामी' मध्ये महंत आणि त्याच्या संस्थेला स्वामीला डांबून त्याच्या नावाने कारभार करायचा असतो, 'गाईड' मध्ये त्यांना स्वामीजीने पाऊस पडायला हवाय.
दोघेही स्वामी अडकलेले आहेत , आता सुटका मृत्यूनेच...
