ह्या शतकाच्या जवळजवळ प्रारंभी पासून मी मराठी साहित्याला/इतिहासाला प्रचंड मोठ्या प्रमाणात डिजिटायझेशनची तातडीची गरज आहे हे सांगत आहे... ह्या ब्लॉग वर त्या स्वरूपाचे लेखन जागोजागी आहे....
मराठीतील कित्येक दिवंगत लेखक, मासिके, वर्तमानपत्रे- ते टिकायचे असतील तर- इंटरनेट वर उपलब्ध होणे आवश्यक आहे...
'वाङ्मय शोभा'च्या पाठोपाठ माणूस , सत्यकथा, मौज, ललित (?) यांचे सर्व अंक उपलब्ध होणार असे ऐकून आहे ... हे अत्यंत स्वागतार्ह आहे....
पण त्यातील प्रत्येक गोष्ट searchable पाहिजे ... उदा: बुकगंगा वरचे 'वाङ्मय शोभा' चे अंक searchable नाहीयेत .... त्यामुळे गुगल सर्च मध्ये 'वाङ्मय शोभा' मधील result केंव्हाच येत नाही... आवडो न आवडो, विकिपीडिया आणि गुगल जे विसरत, ते हळूहळू सगळे विसरतात!
मराठी वर्तमानपत्रे, काही मासिके याबाबत बोटचेपी भूमिका घेत आहेत कारण त्यातील बरेच जण ब्लॉग, विकिपीडिया, फेसबुक, व्हाट्सएप, इंटरनेट मंडळे यांना आपला प्रतिस्पर्धी मानायला लागले आहेत (आणि ते बऱ्याच प्रमाणात खर आहे!). त्यामुळे ते त्यांचा बऱ्याचदा उल्लेख सुद्धा करत नाहीत. (इंग्रजी मधील प्रसिद्ध वर्तमानपत्रे, छापलेली मासिके मात्र त्यांचा उल्लेख आता जास्त करायला लागले आहेत.)
मराठी वर्तमानपत्रांचे भविष्य काय याबद्दल मला काहीही अंदाज नाही पण सध्या त्यांचा एक महत्वाचा उपयोग म्हणजे फेसबुक आणि व्हाट्सएपला फीड किंवा विकिपीडिया बदला साठी संदर्भ म्हणून आहे. म्हणजे बरीच लोक वर्तमानपत्रे सोशल मीडिया वरती छायाचित्राच्या स्वरूपात फक्त पाहतात.
मराठी वर्तमानपत्रांकडून, मराठी लोकांच्या सर्व प्रकारच्या इतिहासाचे जतन करण्या बाबत thought-leadership ची अपेक्षा मी तरी करत नाही.
मराठीभाषेला डिजिटायझेशनच्या चळवळीची जास्त गरज आहे कारण सध्या त्यात लिहणारे बरेच जण 'wheel reinvent' केलेल्या आवेशाने लिहीत असतात. १९-२०व्या शतकात मराठीत विविध विषयावरती प्रचंड लेखन झाले आहे. त्यातले बरेच पुस्तक स्वरूपात प्रसिद्ध सुद्धा झालेले नाही. ज्या लेखनाची पुस्तके झाली ती बाजारपेठेतून केंव्हाच नाहीशी झाली आहेत आणि त्यांचे पुनर्मुद्रण व्हायची शक्यता शून्य आहे. (बरीच लोक मला- मी प्रसिद्ध केलेल्या फेसबुक पेजवर- हे पुस्तक कुठे मिळेल असे विचारत असतात. ) लिखित शब्दांची ही अवस्था तर चित्रांची काय वर्णावी ? सध्या मराठीत फक्त 'committed' किंवा 'उपोयोगी' किंवा 'डाव्या' लेखनाचा/ कलांचा उदोउदो करण्याची फॅशन आहे. उदा: महात्मा फुले (१८२७-१८९०) यांचे बहुतांशी लेखन उत्तम स्वरूपात उपलब्ध आहे पण त्यांच्या बहुतेक समकालीनांची परिस्थिती बिकट आहे.
पण हे बदलू शकत. पुढच्या पिढ्यांना सर्व प्रकारच्या लेखनात इंटरेस्ट वाटू शकतो. त्यांच्या विचाराच्या कक्षा फार मोठ्या प्रमाणात रुंदावू शकतात. वर्तमानाचे बरे वाईटचे निकष पूर्वीच्या प्रत्येक गोष्टीला लावण्याची घाणेरडी सवय त्यांना नसू शकते. आपण काहीतरी लिहण्या किंवा बोलण्याआधी इतिहासात अस कोणी लिहिल किंवा बोललय का अशी अभ्यासू सवय त्यांना असू शकते. अशावेळी डिजिटल presence फार उपयोगी पडू शकतो.
Starting August 15 2007, over the past decade and more, I have created a few pages on English Wikipedia:
Vasant Sarwate, T S Shejwalkar, M V Dhond, D G Godse, Y D Phadke, S D Phadnis, Sadanand Rege, Natyachhatakar Diwakar, C V Joshi
I have created a few Facebook pages too. Here, I have listed them in alphabetic order showing likes in December last year and this year.
मराठीतील कित्येक दिवंगत लेखक, मासिके, वर्तमानपत्रे- ते टिकायचे असतील तर- इंटरनेट वर उपलब्ध होणे आवश्यक आहे...
'वाङ्मय शोभा'च्या पाठोपाठ माणूस , सत्यकथा, मौज, ललित (?) यांचे सर्व अंक उपलब्ध होणार असे ऐकून आहे ... हे अत्यंत स्वागतार्ह आहे....
पण त्यातील प्रत्येक गोष्ट searchable पाहिजे ... उदा: बुकगंगा वरचे 'वाङ्मय शोभा' चे अंक searchable नाहीयेत .... त्यामुळे गुगल सर्च मध्ये 'वाङ्मय शोभा' मधील result केंव्हाच येत नाही... आवडो न आवडो, विकिपीडिया आणि गुगल जे विसरत, ते हळूहळू सगळे विसरतात!
मराठी वर्तमानपत्रे, काही मासिके याबाबत बोटचेपी भूमिका घेत आहेत कारण त्यातील बरेच जण ब्लॉग, विकिपीडिया, फेसबुक, व्हाट्सएप, इंटरनेट मंडळे यांना आपला प्रतिस्पर्धी मानायला लागले आहेत (आणि ते बऱ्याच प्रमाणात खर आहे!). त्यामुळे ते त्यांचा बऱ्याचदा उल्लेख सुद्धा करत नाहीत. (इंग्रजी मधील प्रसिद्ध वर्तमानपत्रे, छापलेली मासिके मात्र त्यांचा उल्लेख आता जास्त करायला लागले आहेत.)
मराठी वर्तमानपत्रांचे भविष्य काय याबद्दल मला काहीही अंदाज नाही पण सध्या त्यांचा एक महत्वाचा उपयोग म्हणजे फेसबुक आणि व्हाट्सएपला फीड किंवा विकिपीडिया बदला साठी संदर्भ म्हणून आहे. म्हणजे बरीच लोक वर्तमानपत्रे सोशल मीडिया वरती छायाचित्राच्या स्वरूपात फक्त पाहतात.
मराठी वर्तमानपत्रांकडून, मराठी लोकांच्या सर्व प्रकारच्या इतिहासाचे जतन करण्या बाबत thought-leadership ची अपेक्षा मी तरी करत नाही.
मराठीभाषेला डिजिटायझेशनच्या चळवळीची जास्त गरज आहे कारण सध्या त्यात लिहणारे बरेच जण 'wheel reinvent' केलेल्या आवेशाने लिहीत असतात. १९-२०व्या शतकात मराठीत विविध विषयावरती प्रचंड लेखन झाले आहे. त्यातले बरेच पुस्तक स्वरूपात प्रसिद्ध सुद्धा झालेले नाही. ज्या लेखनाची पुस्तके झाली ती बाजारपेठेतून केंव्हाच नाहीशी झाली आहेत आणि त्यांचे पुनर्मुद्रण व्हायची शक्यता शून्य आहे. (बरीच लोक मला- मी प्रसिद्ध केलेल्या फेसबुक पेजवर- हे पुस्तक कुठे मिळेल असे विचारत असतात. ) लिखित शब्दांची ही अवस्था तर चित्रांची काय वर्णावी ? सध्या मराठीत फक्त 'committed' किंवा 'उपोयोगी' किंवा 'डाव्या' लेखनाचा/ कलांचा उदोउदो करण्याची फॅशन आहे. उदा: महात्मा फुले (१८२७-१८९०) यांचे बहुतांशी लेखन उत्तम स्वरूपात उपलब्ध आहे पण त्यांच्या बहुतेक समकालीनांची परिस्थिती बिकट आहे.
पण हे बदलू शकत. पुढच्या पिढ्यांना सर्व प्रकारच्या लेखनात इंटरेस्ट वाटू शकतो. त्यांच्या विचाराच्या कक्षा फार मोठ्या प्रमाणात रुंदावू शकतात. वर्तमानाचे बरे वाईटचे निकष पूर्वीच्या प्रत्येक गोष्टीला लावण्याची घाणेरडी सवय त्यांना नसू शकते. आपण काहीतरी लिहण्या किंवा बोलण्याआधी इतिहासात अस कोणी लिहिल किंवा बोललय का अशी अभ्यासू सवय त्यांना असू शकते. अशावेळी डिजिटल presence फार उपयोगी पडू शकतो.
Starting August 15 2007, over the past decade and more, I have created a few pages on English Wikipedia:
Vasant Sarwate, T S Shejwalkar, M V Dhond, D G Godse, Y D Phadke, S D Phadnis, Sadanand Rege, Natyachhatakar Diwakar, C V Joshi
I have created a few Facebook pages too. Here, I have listed them in alphabetic order showing likes in December last year and this year.
| Facebook page | Address | Likes as of Dec 29 2016 | Likes as of Dec 25 2017 | %Change in 1 year | |
| 1 | B S Mardhekar& Co बा. सी. मर्ढेकर आणि कंपनी | https://www.facebook.com/myBaSeeMardhekar/?ref=bookmarks | 909 | 1138 | 25.2% |
| 2 | D G Godse, A Search शोध द. ग. गोडसेंचा | https://www.facebook.com/MastaniDaGaGodse/?ref=bookmarks | 356 | 524 | 47.2% |
| 3 | Dinanath Dalal (In Marathi: दीनानाथ दलाल) | https://www.facebook.com/artistdinanathdalal/?ref=bookmarks | 2329 | 2509 | 7.7% |
| 4 | Durga Bhagwat An Appreciation दुर्गा भागवत एक आस्वाद | https://www.facebook.com/durgabhagwatappreciation/?ref=bookmarks | 1341 | 1602 | 19.5% |
| 5 | G A Kulkarni, An Appreciation जी ए कुलकर्णी, एक आस्वाद | https://www.facebook.com/myGAKulkarni/?ref=bookmarks | 874 | 1183 | 35.4% |
| 6 | Gopal Dutt Kulkarni गोपाळ दत्त कुलकर्णी | https://www.facebook.com/gopalduttkulkarni/?ref=bookmarks | 3 | 39 | 1200.0% |
| 7 | Govindrao Tembe गोविंदराव टेंबे | https://www.facebook.com/GovindraoTembe/?ref=bookmarks | 639 | 860 | 34.6% |
| 8 | My Sadanand Rege माझे सदानंद रेगे | https://www.facebook.com/mySadanandRege/?ref=bookmarks | 431 | 582 | 35.0% |
| 9 | Natyachhatakar Diwakar नाट्यछटाकार दिवाकर | https://www.facebook.com/NatyachhatakarDiwakar/?ref=bookmarks | 78 | 155 | 98.7% |
| 10 | R D Karve, Who? र. धों. कर्वे, कोण? | https://www.facebook.com/rdkarve/?ref=bookmarks | 813 | 1071 | 31.7% |
| 11 | Ram Ganesh Gadkari राम गणेश गडकरी | https://www.facebook.com/RamGaneshGadkari/?ref=bookmarks | 1612 | 1842 | 14.3% |
| 12 | Remembering C V Joshi चिं वि जोशींच स्मरण | https://www.facebook.com/ChinViJoshi/?ref=bookmarks | 44 | 164 | 272.7% |
| 13 | Setu Madhavrao Pagdi, A View सेतु माधवराव पगडी, मला दिसलेले | https://www.facebook.com/mySetuMadhavraoPagdi/?ref=bookmarks | 963 | 1252 | 30.0% |
| 14 | Shripad Krushna Kolhatkar, The Greatest श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर | https://www.facebook.com/ShripadKrushnaKolhatkar/?ref=bookmarks | 502 | 685 | 36.5% |
| 15 | T S Shejwalkar, Lest We Forget त्र्यं. शं. शेजवलकर, विसरलो का? | https://www.facebook.com/HistorianShejwalkar/?ref=bookmarks | 307 | 526 | 71.3% |
| 16 | The Art of Vasant Sarwate वसंत सरवटे यांची कला | https://www.facebook.com/vasantsarwateappreciation/?ref=bookmarks | 893 | 1078 | 20.7% |
| 17 | Two Brothers in Tandem-R K - Narayan & Laxman | https://www.facebook.com/Two-Brothers-in-Tandem-R-K-Narayan-Laxman-283141975063419/?ref=bookmarks | 24 | 37 | 54.2% |
| 18 | Vilas Sarang, a literary critic विलास सारंग, टीकाकार | https://www.facebook.com/vilassarangcritic/?ref=bookmarks | 305 | 485 | 59.0% |
| 19 | Vishwanath Kashinath Rajwade विश्वनाथ काशिनाथ राजवाडे | https://www.facebook.com/VishwanathKashinathRajwade/?ref=bookmarks | 1155 | 1412 | 22.3% |
| 20 | Who was M V Dhond? कोण बर हे म. वा. धोंड? | https://www.facebook.com/MaVaDhond/?ref=bookmarks | 14 | 116 | 728.6% |
| 21 | य दि फडके, एक वाटाड्या Y D Phadke, A Guide | https://www.facebook.com/yadiphadkeaguide/?ref=bookmarks | 7 | 204 | 2814.3% |
| Total Likes for pages | 13599 | 17464 | 28.4% |
ReplyDeleteनुकतीच The word exchange (Alena Graedon) हिची एक डिस्टोपियन कादंबरी वाचली. कागदावरच्या शब्दाचा अंत आणि डिजिटल मजकुरावर ताबा मिळवता येण्याच्या शक्यता या दोन्हीचा वापर करून काही कंपन्या भाषेचं कमॉडिफिकेशन (वस्तूकरण? पण मला फक्त वस्तू अभिप्रेत नाही, विक्रीयोग्य वस्तू अभिप्रेत आहे.) करू पाहतात आणि त्यातून अनवस्था परिस्थिती ओढवते, अशी त्या कादंबरीची मूळ कल्पना. डिजिटायझेशनचा तुमचा आग्रह मला मान्य आहेच. पण त्याची ही दुसरी बाजू वाचनात आल्यावर थोडं हबकायला झालं होतं. म्हणून ही पोस्ट वाचून तिचा संदर्भ द्यावासा वाटला. वाचून पाहा काय वाटतं.
लोकांनी 'हे पुस्तक कुठे मिळेल?' अशी विचारणा करण्याबद्दल : माझं असं निरीक्षण आहे, की पूर्वी लायब्ररी, पुस्तकांची दुकानं या ठिकाणी जाऊन पुस्तकं हुडकण्याची जी सवय लोकांना होती, ती जात चालली आहे. त्यामुळे एक लहानशी विचारणा केल्यावर जी पुस्तकं सहजी उपलब्ध असू शकतात, त्यांच्याबद्दलही फेसबुकावर वा इतर संस्थळांवर 'हे कुठे मिळेल?' असा प्रश्न अनेक जण विचारताना दिसतात. अरे भावा, पुस्तक कुठे मिळेल बोले तो? पुस्तक हे वाचनालयात वा संदर्भग्रंथालयात वा पुस्तकदुकानात मिळेल. विचारणार्‍याला बहुतकरून एखाद्या लिंकची अपेक्षा असते, जिथे क्लिक करून तो मजकूर लग्गेच उघडू शकेल किंवा डाउनलोड करून साठवून कुजवत ठेवू शकेल. हे मला हल्ली हल्ली फारच जाणवतं. एकतर लोकांकडे पुस्तक प्रत्यक्ष मिळवायला वेळ नाहीय आणि / किंवा त्यांची ते मिळवण्याची सवयच जात चाललीय. तुमचं काय निरीक्षण?
मला आत्ताच मोठी corporates आपल्या जीवनाची बरीच अंग 'big brother' सारखी control करताना वाटतात. (ऑर्वेलनी ही शक्यताच ध्यानात घेतली नाही , त्यांना वाटले हे फक्त सरकार करतील). त्यामुळे कादंबरीतील central thesis मला अतिशय मान्य आहे. आपल्या भविष्यात तर Black Mirror आहेच! पण आपण ते माझ्यामते टाळू शकत नाहीच.
ReplyDeleteपण सध्या जे उपलब्ध मराठी साहित्याचे mass extinction चालू आहे ते मला सहन होत नाही.म्हणून digitization. कदाचित पुढं केंव्हातरी ते वाचून आपल्याला काय गमावलं ते समजेल आणि त्यातून एक नवीन लढा उभा राहील.
शिवाय सध्या जी एका प्रकारची गुळगुळीत left liberalism नी त्यांची censorship मराठीवर लादली आहे - "फक्त 'committed' किंवा 'उपोयोगी' किंवा 'डाव्या' लेखनाचा/ कलांचा उदोउदो करण्याची फॅशन ....उदा: महात्मा फुले (१८२७-१८९०) यांचे बहुतांशी लेखन उत्तम स्वरूपात उपलब्ध आहे पण त्यांच्या बहुतेक समकालीनांची परिस्थिती बिकट आहे." हे big brother सारखच आहे. मी म्हणतो: मला सर्व र धो कर्वे दाखवा ... sexologist... फक्त समाजसुधारक नकोत आणि त्यासाठी मला त्यांना मुळातून वाचू दे वगैरे...
होय, लोकांना link पाहिजे... बरेच जण म्हणतात, पुस्तक photocopy करून द्या...
खर सांगायच म्हणजे लोक इन general मोठ / दीर्घ कमी कमी वाचायला लागलेत ... विशेषतः त्यांना अपरिचित गोष्टी आणि विचार... त्यामुळे मला नाही वाटत फारजण library त जात असतील... माझ्याकडे असलेली बहुतेक पुस्तक बाजारपेठेतून नाहीशी होत आहेत...
Black mirror प्रत्यक्षात यायला उद्या तरी कशाला उजाडायला हवा? काही अंशी तो आजच आहे. हीच त्यातली सर्वाधिक भयावहता.
ReplyDeleteडिजिटायझेशनचे फायदे मान्यच आहेत मला. पण डिजिटायझेशनमुळे कागद संपू नये. किंबहुना सगळ्याच माध्यमांबद्दल आणि माध्यमपर्यायांबद्दल आणि पर्यायी माध्यमांबद्दल - सहअस्तित्व हेच रामबाण ठरावं. सिनेमा आला म्हणून नाटकानं मरू नये आणि टीव्ही आला म्हणून सिनेमानं. इंटरनेट आल्यावर टीव्हीनंही मरायची गरज नाही. आपापले फायदे असणार, तोटेही. त्यासकट सगळ्यांनीच असावं. हेच कागदी आणि डिजिटल माध्यमांबद्दलही वाटतं. बदल सर्वंकष आणि लादले जाणारे नसतील, तरच डिस्टोपियन काळ डिस्टोपियन राहील!
बिग ब्रदरबद्दल - कालचाच एक अनुभव. आम्ही काही मित्रमित्र थायरॉइडमुळे होणार्‍या आजारांबद्दल गप्पाटप्पा करत होतो. बोली. लिहून नव्हे. नेटवर तर नव्हेच नव्हे. आणि काही मित्रांना फेसबुकवर त्याच संध्याकाळी थायरॉइडसंबंधी चाचण्या आणि औषधांच्या जाहिराती दिसायला सुरुवात झाली. आणि हा एकुटवाणा अनुभव नव्हे. अलीकडे वरचेवर येणारा अनुभव. भ्यावं तरी किती च्यायला! आहे हे असं आहे खरं.
लेफ्ट लिबरलिझम सेंसॉरबद्दल - सहमती आहे. पण खरं सांगू का? सध्याचे दिवस राइट सेंसॉरशिपचे आहेत. एकूण सेँसॉर काही चुकत नाही. लंब कुणीकडे झुकतो आहे, इतकाच काय तो बदल. हेही भयावहच. सध्या creative pasts नामक एक पुस्तक वाचतेय. महाराष्ट्राची इतिहासकल्पना कशी तयार झाली, त्यानं लिखित माध्यमांच्या साह्यानं कोणकोणती रूपं घेतली, भाषा आणि लिपी यांच्या निवडीचा, जात्यंतर्गत झगड्यांचा, स्त्रीपुरुषस्थानांचा आणि एकूण लिंगभावविषयक भूमिकांचा या इतिहासलेखनावर कसकसा परिणाम झाला, याबद्दलचं निरीक्षण-अभ्यास-विश्लेषण असं हे पुस्तक आहे. ते वाचताना वाटतं, सतत निरनिराळ्या पक्षांच्या लोकांनी आपले हितसंबंध / भूमिका / मतं ठासून आणि रंगीत करून मांडत राहणे, एकमेकांच्या इतिहास-आवृत्त्यांवर (versions of history and memory) कुरघोड्या करत राहण्यासाठी अधिकाधिक ठाशीव आणि एकांगी बोलत-लिहीत राहणे, प्रसंगी त्यासाठी सत्यापलाप करणे; आणि अशा प्रकारच्या अनेकानेक आवृत्त्यांतून वाट काढत सत्याच्या बदलत्या रूपांशी जुळवून घेत राहणे - हाच तर आपला स्थायिभाव नसेल? काय की. हे केवळ मोठ्यांदा केलेले विचार.
....भरपूर अनुभव २०१७
ReplyDeleteपासून मलाही येतायत... Black mirror आत्ता आहेच पण अजून dark matter सारखा आहे, हळूहळू सूर्यप्रकाशासारखा होईल ...
राइट सेंसॉरशिप जीवनात आहेच पण मी फक्त लेखनाबद्दल म्हणत होतो , ती माझ्यामते तिथे left liberalच आहे...
ते पुस्तक माहित आहे.. देशपांडे I guess.. भूतकाळ , इतिहास हा प्रचंड malleable कायमच राहिला आहे ... पण मला त्यात जायच नाहीये.. फक्त निर्मित झालेल्या गोष्टी पुढच्या पिढीला द्या एवढेच माझे म्हणजे आहे... महात्मा फुले द्याच , पण विष्णुशास्त्री चिपळूणकर पण द्या... कागद ठेवता येणार नाही म्हणून digital.. दुसरी गोष्ट पूर्वी एखाद्या विषयाबाबत काही लिहाल गेलं असेल तर ते वाचा आणि मग स्वतःचे विचार लिहा... त्यामुळे विचारांना depth मिळते...