संध्या आणि त्यांची रुपेरी पडद्यावरची प्रभावी उपस्थिती ....Commanding Presence of Sandhya Shantaram on Silver Screen

 

अभिनेत्री श्री संध्या वारल्या ,त्यांना एक जबरदस्त presence होता, आणि तो गुण सोबतच्या चित्रात प्रकर्षाने पुढे येतो....

 

पिंजरा १९७२ च्या नृत्यांमध्ये सुद्धा कै संध्या यांचा प्प्रेझेन्स  प्रभावी पणे प्रकट झाला आहे ... त्या ज्यावेळी नृत्यात पडद्यावर असायच्या त्यावेळी दुसरीकडे पाहणे कठीण जात होते , माझ्या सारख्या तत्कालीन शाळकरी मुलाला सुद्धा .... 

 

उदाहरणार्थ : "ज्वानीच्या आगीची मशाल हाती, आले मी अवसंच्या भयाण राती, काजवा उडं, किर्किर किडं, रानात सुरात गाती दिलाचा दिलवर, जिवाचा जिवलग , कुठं दिसंना मला, ग बाई बाई, कुठं दिसंना मला, इथं दिसंना, तिथं दिसंना शोधु कुठं, शोधु कुठं, शोधु कुठं ?"   हे गाणे मी पहिल्यांदा मोठ्या पडद्यावर सांगलीला पाहिले आणि लक्षात आले की संध्या यांचा काय दबदबा आहे ते....

 

मागच्या नाचणाऱ्या सुद्धा तशाच तोलाच्या- माया जाधव, उषा नाईक...आणि राम कदम, जगदीश खेबुडकर आणि उषा मंगेशकर....

 

त्या गाण्याचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे पाहणाऱ्याला एकीकडे गाण्याचा परमानंद होत असतो पण गुरुजींचे ह्या स्पर्धेत काय होणार याची चाहूल लागली असते...त्यामुळे एक अस्वस्थ पणा आलेला असतो.....

 

१९७१ सालचा सोंगाड्या आणि १९७२ च्या पिंजरा सिनेमा यांच्या अभूतपूर्व यशाने मराठी सिनेमाच्या/ मराठी संगीत नाटकाच्या पूर्वीच्या वैभवाची आठवण जुन्या लोकांना करून दिली असेल ... ते वैभव अर्थात सरते होते ... 

 

सोबतचे चित्र रघुवीर मुळगावकर यांचे , वाङ्मय शोभा ऑक्टोबर १९५१ साठी काढलेले , संध्या यांचे , अमर भूपाळी चित्रपटासाठी , तो त्यांचा पहिला चित्रपट होता , त्या तेरा वर्षांच्या होत्या !

 

या चित्राकडे पाहताना काही मुद्दे प्रकर्षाने जाणवतात :

 

बालसुलभतेतून तारुण्याकडे झेप – संध्या अगदी लहान वयात सिनेसृष्टीत आली, पण मुळगावकरांनी तिला इथे एका परिपूर्ण नायिकेच्या सौंदर्यशास्त्रात उभे केले आहे. तिच्या चेहऱ्यावर हलकी खट्याळ स्मितरेषा असूनही तिच्यातली निष्पाप कोवळीक डोळ्यात भरते.

 

वेषभूषा आणि रंगयोजना – केशरी-लाल रंगाचे खणाचे पोलके व जांभळसर साडी, त्याला सुवर्ण कड – हे रंग तिच्या ताजेपणाला अधोरेखित करतात. मुळगावकरांचा रंगांवरील अधिकार येथेही दिसून येतो.

 

स्त्रीसौंदर्याचा आदर्श – केसात वेणीला गुंफलेली फुले, कपाळावर छोटीशी कुंकवटी, गळ्यात पुतळ्यांची माळ, हातात बांगड्या – या छोट्या तपशीलांनी एका ‘शृंगार-नायिकेचा’ आदर्श आकार घेतो.

 

पार्श्वभूमीतील फुललेले झाड – मागे उमललेली पांढरी फुले संध्याच्या उमलत्या तारुण्याशी सुसंगत आहेत. मुळगावकरांचे हे एक वैशिष्ट्य – पार्श्वभूमीही व्यक्तीरेखेशी संवाद साधते.

 

आत्मविश्वासपूर्ण अंगभंगिमा – एका हाताने झाडाचे खोड धरलेले, दुसऱ्या हातात साडी/पदर सावरलेली – ही मुद्रा 

तिच्या व्यक्तिमत्त्वात आत्मविश्वास आणि नाजूक मोहकपणा दोन्ही आणते.

 

सांस्कृतिक अर्थ :

‘अमर भूपाळी’ मधून संध्याचे आगमन झाले आणि पुढे त्या अनेक हिंदी-मराठी चित्रपटांत झळकल्या. परंतु या मुखपृष्ठावर जशा त्या दिसतात – तशाच त्या प्रेक्षकांच्या स्मरणात राहतात. 

 

संध्याबाईंची उंची, देहबोली आणि व्यक्तिमत्त्व यामुळेच त्यांची उपस्थिती पडद्यावर commanding होती. त्या केवळ "कोवळ्या" किंवा "बालिका" म्हणून दिसत नाहीत, तर या मुखपृष्ठावरसुद्धा त्या एका नायिकेप्रमाणे प्रभावी भासतात.

रघुवीर मुळगावकरांनी रंगसंगती आणि रचना करताना ही उंचावलेली देहयष्टी जाणीवपूर्वक ठळक केली आहे. हात वर करून फांदीला टेकवलेली मुद्रा, लांबसडक साडीची ओघवती लकेर आणि मागच्या फुलांनी बनलेला झोत – यामुळे संध्याबाई चित्राच्या मध्यभागी प्रभावीपणे उभ्या आहेत. त्यांचे व्यक्तिमत्त्व प्रेक्षकावर थेट नजर भिडवतं, जणू त्या म्हणतायत: "मी नायिका आहे, माझ्याकडे पाहिल्याशिवाय राहवणार नाही."

 

म्हणजेच – १३ वर्षांच्या वयातसुद्धा त्या commanding presence घेऊन उभ्या राहिल्या.

 

चित्र क्लिक करून , जमले तर मोठ्या स्क्रीनवर, मोठे झालेले पहा

 

सौजन्य आणि आभार :

मुळगावकर परिवार आणि वाङ्मय शोभा