Shripad Krushna Kolhatkar...श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर@150

आज, जून २९ २०२१, श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकरांची १५०वी जयंती

दोन-तीन गोष्टी लिहाव्याश्या वाटतात...

त्यांची सर्व नाटक आता वाचायला भिकार वाटतात (पण रा ग गडकऱ्यांनी त्यातून बरेच उचलेले आहे!) पण त्यांच्या ताकतीचा विनोद (मराठी गद्यात) पुन्हा निर्माण झाला नाही. मी कधी कधी कल्पना करत असतो की आज कोल्हटकरांनी कशा कशा वर लिहलं असत... वेळ पुरला नसता त्यांना...

त्यांच्या पत्रांची दोन पुस्तके मी वाचली आहेत. त्यातून त्यांचे जे विलक्षण व्यक्तिमत्व डोळ्यासमोर उभ राहत ते मला एकीकडे हसवत असत आणि एकीकडे खिन्न करत. ती पत्र वाचून वाटत त्यांच्याशी जाऊन गप्पा माराव्यात...त्यांना आणखी बोलत करावं!

हा मनुष्य खूप दूरदर्शी होता. हरि नारायण आपटेंच्या 'पण लक्षात कोण घेतो?', १८९० कादंबरीचे परीक्षण लिहताना ते म्हणतात:

"रा. आपट्यांनी स्त्रियांच्या दुःखाची कहाणी सांगितली आहे तशी मागासलेल्या जातीच्या दुःखाची सांगितल्यास ती मिसेस स्टौच्या 'टॉम काकाची कोठडी' या कादंबरीच्या खालोखाल क्रांतिकारक होईल अशी खात्री वाटते. "

त्र्यंबक शंकर शेजवलकर , र. धों कर्वे अशा प्रचंड ताकतीच्या पण दुर्लक्षीत अशा व्यक्तींना त्यांनी नेहमी प्रोत्साहन दिल. 'समाजस्वास्थ्य' मध्ये आलेला एकमेव मृत्युलेख म्हणजे त्यांच्यावरचा!

पण आपण कोल्हटकरांना जवळ, जवळ विसरलो आहोत. एखाद्या भाषेत त्यांचे विनोदी लेख सुद्धा रंगभूमीवर आले असते... आज बाजारात त्यांचे (किंवा त्यांच्याबद्दलचे) एकच पुस्तक मिळते- 'सुदाम्याचे पोहे' आणि ते सुद्धा abridged....

 

 साभार : "एक सर्वमंगल क्षिप्रा", हरी विष्णू मोटे,१९८०

बोंड कपाशीचे, साध्याभोळ्या लोकांचा प्रणय, गाथा सप्तशती, दुर्गा भागवत, स आ जोगळेकर...Love Poetry of the Commoners

""५५.

बोंड कपाशीचे फुटे,                                                  
उले वेचतांना ऊर;                                                     
आज होईल का गोड                                                 
माझ्या हाताची भाकर!                                          

भरे भुइमूग-दाणा,
उपटतां स्तन हाले;
 आज येतील का मोड
माझ्या वालांना चांगले!

वांगी झाली काळी-निळी,
काटा बोचे काढताना;
आज होतील का खुशी
माणसं गं जेवताना!"

(मर्ढेकरांची कविता, पृष्ठ  ६४, १९५९-१९७७)     

 गाथा सप्तशतीच्या उत्कृष्ट परिक्षणात दुर्गाबाई भागवत मे १९३७ मध्ये लिहतात: 

"... कपाशीची बोंडे तोडून शेतकरी त्यांचे ढीग करून ठेवीत होते. त्यापैकी स्वतःच्या पतीने गोळा केलेल्या बोंडावर वरचेवर हात फिरविताना एका मुलीच्या हातावर वारंवार रोमांच उभे राहत होते...." (पृष्ठ ९८, 'संस्कृतिसंचित', २०१५)

ही गाथा आहे ३५९ क्रमांकांची , 'बोण्ड ' नावाची, स आ जोगळेकर संपादित 'गाथा सप्तशती', १९५६ मध्ये. 

त्याचा अनुवाद जोगळेकर असा करतात : "घरधन्याच्या मुलांने कापसाचा पुंजका देंठावरून काढून घेतला होता. तरी वधू त्या देंठावरून उगाच हात  फिरवूं लागली. यामुळें  तिचा हात थरथरला आणि पुलकित व स्वेदयुक्त झाला.)  

'Village Bride' by Dijeshchander Dhar, Vishal Bharat Magazine 1940

भिजवलेला बदाम सोलला म्हणजे दिसतो तशा !...Baburao Pendharkar @125

लीला चिटणीस: 

"... बाबूरावांचीख्याती त्या वेळी होती महाराष्ट्राचा कॅसानोवा म्हणून. खर होते ते... ते एक उच्च  दर्जाचे कलावंत होते.... " (पृष्ठ १११, 'चंदेरी दुनियेत', १९८१-१९९०)  (Casanova : Any man noted for his amorous adventures)

विश्राम बेडेकर:

" "एकदा याने एक इंग्रजी कविता म्हटली. त्यात प्रेयसीच्या मांड्या संगमर्मरी दिसतात असे वर्णन होते. बाबूराव लगेच उसळून म्हणाले, "हा तुमचा कवी बायकांच्या मांड्यांना केळीचे खांब म्हणणाऱ्या संस्कृत कवीसारखाच गाढव आहे. बायकांच्या मांड्या कशा दिसतात माहीत आहे? " एका स्नेह्याने उत्तर दिले , "छे बुवा! आमचा तेवढा अभ्यास नाही! " पण बाबूराव आपल्याच जोशात. "मी सांगतो. भिजवलेला बदाम सोलला म्हणजे दिसतो तशा !"..." (पृष्ठ २१७-२१८, 'एक झाड आणि दोन पक्षी.....', १९८४-१९९६)

माझे अतिशय आवडते अभिनेते बाबूराव पेंढारकर (१८९६- १९६७) आज १२५ वर्षांचे झाले असते. 

त्यांचे फक्त एक गाणे पहा: धुंद मधुमती रात रे... (किचकवध , १९५९)... 

 

सौजन्य: "साधा माणूस", भालजी पेंढारकर , १९९३-२००८

काफ्का , सदानंद रेगे@98, बोल्शेव्हिक क्रांती आणि प्रेमळ कम्युनिस्ट....A marathi Poet, Animal Farm and Bolshevik Revolution

#सदानंदरेगे९८

Franz Kafka in conversation with Gustav Janouch, 1920-1924

"...Franz Kafka turned the pages of a book by Alfons Paquet, The Spirit of the Russian Revolution, which I had brought with me to his office.

‘Would you like to read it?’ I asked.

‘No, thank you,’ said Kafka, and handed me the book across his desk. ‘At the moment I have no time. A pity. In Russia men are trying to construct an absolutely just world. It is a religious matter.’

‘But Bolshevism is opposed to religion.’ 

‘That is because it is itself a religion. These interventions, revolts, the blockade – what are they? They are little rehearsals for the great and cruel religious wars, which will sweep across the world.’

 ...‘You don’t believe in a wider expansion of the Russian Revolution?’

Kafka was silent for a moment, then he said:

‘As a flood spreads wider and wider, the water becomes shallower and dirtier. The Revolution evaporates, and leaves behind only the slime of a new bureaucracy. The chains of tormented mankind are made out of red tape.’..."

सदानंद रेगे, १९७७:

"साठ वर्षांपूर्वी

एक आकाश

अक्राळविक्राळ

अकस्मात्

ठरल्यागत फाटलं

अथपासून इतिपर्यंत.

आकाश फाटलं

नि त्यातून

एक जगड्व्याळ

नांगर खाली आला

नि बेछूट फिरत गेला

प्रासादाप्रासादांच्या

नागड्या पुतळ्यांवरून.

पुतळ्यांच्या पायाशी

झालं रक्ताचं तळंच तळं.

तळ्यातून डोकावली

शाश्वताची रक्ताळ कमळं.

त्या दिवशी उगवला सूर्य

तो कधी मावळलाच नाही.

इथलंही आभाळ

केव्हाचं सोसतंय तो अनद्यतन ठणका.

इथल्या नांगराला कधी जाग येणारेय?

केव्हा उडणार भडका?

इथंही झार आहेत

मुद्दाम

उद्दाम

झारीत अडकून बसलेले.

कधी उडणार हा गंज?

कधी लागणार बोथटाला धार?

'अरोरा' केव्हाची उभी आहे.

मरणगार जळात

खुणेच्या टाळीची वाट पाहात

वाट पाहात

साठ वर्षांपूर्वी

त्यांनी पाहिली तशी!"

 

रेगे बोल्शेव्हिक क्रांतीच वर्णन करतायत आणि विचारतायत : "...

इथल्या नांगराला कधी जाग येणारेय?

केव्हा उडणार भडका?

इथंही झार आहेत

मुद्दाम

उद्दाम... "

 

ज्या प्रतिभावान व्यक्तीने जॉर्ज ऑरवेल यांच्या ऍनिमल फार्म चा अनुवाद मराठीत केला,  ज्याने मार्क्सिसमच्या सद्य स्थितीवर टीका केली (पाहावा तो पावच पाव भाजून घेत होता/ तापल्या तव्यावर) त्यान बोल्शेव्हिक क्रांतीची वाट पाहावी याचे मला वाईट वाटले.   

 

(खाली सदानंद रेगे यांनी दिवाळी १९५७ च्या वाङ्मय शोभा मासिकासाठी केलेल्या ऍनिमल फार्मच्या अनुवादाचे एक पान)