"यथा काष्ठं च काष्ठं च समेयातां महार्णवे।
समेत्य तु व्यपेयातां कालमासाद्य कंचन।
एवं भार्याश्च पुत्राश्च ज्ञातयश्च वसूनि च ।
समेत्य व्यवधावन्ति ध्रुवो ह्येषां विनाभवः ॥"
[Ramayana, 2/105/26, 1/105/27]
(In a great ocean, two logs meet, they come together;
after some time they separate.
Similarly wife, son, relations and wealth come together and then after some time they start going away from each other because their separation is pre-determined.)
Herman Melville:
"...Close to our bows, strange forms in the water darted hither and thither before us; while thick in our rear flew the inscrutable sea-ravens. And every morning, perched on our stays, rows of these birds were seen; and spite of our hootings, for a long time obstinately clung to the hemp, as though they deemed our ship some drifting, uninhabited craft; a thing appointed to desolation, and therefore fit roosting-place for their homeless selves. And heaved and heaved, still unrestingly heaved the black sea, as if its vast tides were a conscience; and the great mundane soul were in anguish and remorse for the long sin and suffering it had bred..."
(Moby-Dick)
दुर्गा भागवत :
"…देशबंधू दासांची आणखी एक गंमत सांगते. त्यांनी 'सागरसंगीत' म्हणून समुद्रावर कविता लिहिल्या आहेत. समुद्रावर चाळीस कविता लिहिणारा हा जगातला एकुलता एकच माणूस. त्या कवितांबद्दल साने गुरुजींनी इतक सुंदर, इतक सुंदर लिहिलंय, की ते वाचल्यावर मला बंगाली भाषा शिकायचा मोह झाला. मी शिकले बंगाली आणि मूळ बंगालीतून 'सागरसंगीत'च मराठी भाषांतर केल…"
("ऐसपैस गप्पा: दुर्गाबाईंशी", लेखक : प्रतिभा रानडे, पृष्ठ: 59, 1998)
{Durga Bhagwat:
"...I tell you another interesting thing about Deshbandhu Das. He has written poems- called 'Sagarsangit'- on sea. He is the only man in the world to write forty poems on sea. Sane-guruji has written so beautifully, so beautifully about them that after reading it I was tempted to learn Bengali. I learnt Bengali and translated 'Sagarsangit' from the original Bengali into Marathi..."
("Aispais Gappa: Durgabainshi" by Pratibha Ranade )]
Emily Dickinson:
"THE Sea said “Come” to the Brook,
The Brook said “Let me grow!”
The Sea said “Then you will be a Sea—
I want a brook, Come now!”"
Simon Winchester:
"...As a small boy I once just loved the sea; I then came to fear it and revere it; and for a brief few months and years—after my small navigational triumph in the Indian Ocean doldrums—I thought I had come to know it. But that was all fantasy—for as the small creature of the Sargasso so adroitly reminds us—we know less about the seas today than we know about the surfaces of Mars, or of the moon. The water covers all in a shroud of mystery. And love the oceans though we might and fear them though we should, to know their waters truly will simply not be possible until, as Robert Burns put it so long ago, “the seas gang dry, my dear, /and the rocks melt wi’ the sun.”"
Lewis Carroll:
"There are certain things—as a spider, a ghost,
The income tax, gout, an umbrella for three—
That I hate, but the thing that I hate the most
Is a thing they call the sea."
I lived first almost 21 years of life in Miraj. Our favourite vacation destination was Kolhapur.
As the crow flies, both places are not too far from the Arabian sea.
My mother was born in Mahad, Konkan. She had many stories to tell from life there, some imaginary, many real. None had sea in it.
India has a coastline of 7,517 km.
And yet, sea hardly figured in my life or fantasies. I had no (and still don't have any) emotional connection with an ocean in contrast to even a neighbourhood hillock.
I wonder why.
The shloka from Ramayana I have quoted at the top becomes most moving because of the presence of ocean in it. If it were river or any other water-body, the impact would be far less.
I have still not fully read Ernest Hemingway's "The Old Man and the Sea", 1952. (My father used to teach this book to college students.)
I have also not fully read probably one of the greatest novels in English language Herman Melville's "Moby-Dick", 1851.
Therefore, it was interesting to read the following.
विलास सारंग:
"… मराठी साहित्यात समुद्राच वास्तव किती सातत्याने दुर्लक्षित केलं आहे, हे माझ्या विवेचनाच सार होतं… आपण वास्तवाच्या -वाङमयीन सामग्रीच्या- केवढ्या मोठ्या भांडाराला मुकतो आहोत, हे माझ्या लेखात निर्देशित केलं आहे...मराठी वाङमयातील समुद्राची अनुपस्थिती मराठी समाजाच्या संरचनेशी कशी निगडीत आहे, हे माझ्या लेखात स्पष्ट केलेलं आहे."
("वाङमयीन संस्कृती व सामाजिक वास्तव", 2011, पृष्ठ 66-67)
[Vilas Sarang:
"....How consistently Marathi literature has ignored the reality of sea: that was the summary of my interpretation...the huge extent of reality - literary content- we have lost has been pointed in my article. The absence of sea in Marathi literature is linked to the structure of Marathi society has been clarified in my article."
("Vangmayin Sanskruti va samajik vastav")]
Courtesy: Lapham's Quarterly Summer 2013 Issue
p.s written on September 1 2013:
Arun Kolatkar (अरुण कोलटकर):
"where the sea jostles
against the wall
vacuous sailboats snuggle
tall and gawky
their masts at variance
islam
mary
dolphin
their names appearing
music"
('the boat ride')
p.s. I am writing the following on September 11 2013.
Those who want to read in depth on this subject, please read Vilas Sarang's essay titled "कुंपणा मधला समुद्र" (kumpanamadhala samudra), now part of his book "मॅनहोलमधला माणूस", 2008 (manhol madhala manoos).
I read it first time on the rainy night of Sept 10 2013.
Dear Sir
ReplyDeleteMost Convincing reasons of not mentioning sea in marathi literature is as vilas sarang elaborately & accurately explained in his book (manholmadhla manus) that-1-majority writers are hindu (mostly brahmins) and according to hindu dharmasastra (baudhayana & others) crossing ocean was considered as taboo.2-this indirectly affected sbuconcious mind of writers and unknowingly they avoided writing about sea.(process is minutely explained by sarang in a better way) of course this is not only reason of not trying SEA in marathi literature. but most convincing argument sarang made. And to track subconcious of a whole community in this matter was great effort.
Deepak Saraswat, thanks and I agree with you completely...reasons for the absence are still some what elusive despite Sarang's arguments...best
ReplyDeleteI simply can't accept your views in today' post that Marathi literature has ignored the reality of sea. I would like to search more and then give my comments.
ReplyDeleteThanks.
Mangesh Nabar
You are welcome Mangesh.
ReplyDeleteBut I am NOT making that claim. It's made by one of the most respected names for me: Vilas Sarang.
Also, I want to see some 'great' Marathi literature in the list and not what passes in Marathi as literature!
Thanks
प्रिय अनिरुद्ध,
ReplyDeleteना.सि फडके,वि.स. खांडेकर , मधु मंगेश कर्णिक, जयवंत दळवी, यशवंत कर्णिक, म वा धोंड (रापण ), इत्यादी लेखकांनी समुद्राच्या संदर्भात काहीही लिहिले नाही काय ? समुद्रावर लिहिणे म्हणजे त्याच्यावरील शास्त्रीय संशोधन करणे असेच असते काय ?
अवधूत परळकर यांनी कळवले आहे :-
मिलिंद बोकीलच्या एका कादंबरीचे नाव समुद्र आहे. त्यात समुद्र चांगल्याप्रकारे आला आहे.
किरण नगरकर यांच्या-- सात सक्कं त्रेचाळीस -- मध्ये समुद्राचे उल्लेख आहेत.
आणखीही काही साहित्य आहे. पण अशाप्रकारचे विधान करायचे म्हणजे प्रकाशित मराठी कथा कादंबर्यापैकी पन्नास टाक्के तरी वाचायला पाहिजेत माझे वाचन तोकडे आहे.
मंगेश नाबर
Thanks Mangesh.
ReplyDeleteI hope a future reader will reply to your comment. I am not the best person to do so.
I have nothing much to say. I will say only following given that I have probably read less than you.
Of the authors you mention, I have read only Dalvi and Dhond in some depth. I don't much like Nagarkar's mentioned book. I like only nonfiction of Bokil.
I have not read anything in Marathi that can be called 'great' - in the league of Hemingway, Conrad and Melville- on the subject of sea. I don't think these three authors did "scientific research" (शास्त्रीय संशोधन) on sea to be called great writers on sea.
Melville's book is almost like a blog. And Hemingway experimented with English language to create the atmosphere.
Once again, the main argument has been done by Sarang and we should some how get him to comment on your comments.
best,
Shri. Narendra Gole informs as under :
ReplyDeleteचिन्मुळगुंद ह्यांची ’समुद्र’ ही कथा तसेच उज्ज्वला पाटील-धर ह्यांच्या जगप्रवासाची वर्णने मुळात मराठीतच लिहीली गेलेली आहेत. अप्रतिम आहेत. तरीही समुद्रावरील माहितीचे एकूण प्रमाण कमीच आहे हे मान्य करावेच लागेल.
वसंत दत्तात्रेय गुर्जर यांचा 'समुद्र' या नावाचा एक कवितासंग्रह आहे. या कवितासंग्रहाच्या प्रकाशनाची माहिती आणि मुखपृष्ठ वगैरे तपशील इथे सापडेल. यात एकूण बावन्न कविता आहेत. हा अर्थात कवीच्या आतला समुद्र आहे, असं कविता वाचताना वाटतं. कवितासंग्रहाची थीम या समुद्राशी संबंधित आहे, असं मला वाटलं. आणि फारचं करूण आहे ते.
ReplyDeleteउदाहरणार्थ,
४७.
लाटा
घुटमळणारा आकांत
घड्या मोडत
हसण्यारडण्याची ओळ
सुख दुःखाशी खेळत
कोणत्या ठिकाणी
कुणाच्या पुढ्यात
विश्वाच्या अंगणांत एकटेपणा सजवत
४८.
आसमंती रागांत
सूर्याला तोलणारं झाड
माझे डोळे समुद्र गातात
चिंवचिंव हृदय थरथर
कोळ्याच्या जाळ्यांच फिरतं
तटबंदीत मोटी दमण
मिटून जाते खाडी
चर्चमधल्या शांततेत
टिक टिक टिक
मनवाही पेचात मी
समुद्र झोकताना
ही अगदीच चाळताना दिसलेली दोन उदाहरणं म्हणून दिली. पण त्या संग्रहातल्या कवितांमधे असा समुद्र आलेला आहे. ते तुमच्या पोस्टच्या सोबतीनं नोंदवण्यासारखं होतं मला, पण तेव्हा जमलं नाही, म्हणून असं कळवून ठेवलं. तुम्ही सारंगांच्या ज्या पुस्तकाचा उल्लेख केलाय ते माझ्या वाचनात नाही, त्यामुळे एकूण मुद्द्याबद्दल काही बोलण्यासारखं नाही, पण गुर्जरांच्या कविता त्यानिमित्तानं लक्षात आल्या म्हणून. त्या बावन्न सलगतेने वाचण्यासारख्या कवितांमधल्या अशा दोन मधेच तोडून दिल्या असं हे कितपत ठीक आहे माहीत नाही, पण अंदाजापुरत्या.
शुभेच्छा.
अच्छा..
- अवधूत
खालील प्रतिक्रिया- डॉटेड रेषे खालची- मला ऑगस्ट ४ २०१९ ला मिळाली... प्रतिक्रिया कर्त्याचे आभार....
ReplyDeleteएकाही पुस्तकाचे प्रकाशनाचे वर्ष दिलेले नाही.
एकही पुस्तक 'मोबी डिक' सारख्या पुस्तकाच्या जवळपास सुद्धा नाही. ज्या भाषेत 'गाथा सप्तशती' सारखी पुस्तके प्रकाशित झाली त्या भाषेत एकही, ज्याला क्लासिक म्हणावे, असे समुद्रावरचे एकही पुस्तक नाही.
सारंगांचे म्हणणे १००टक्के बरोबर आहे.
ह्या बरोबरच ह्या पोस्ट वरील कंमेंट्स आता बंद करत आहे.....
अनिरुद्ध जी कुलकर्णी, ऑगस्ट ४ २०१९
-------------------------------------------------------------------------------
Milind R. Paranjpe has left a new comment on your post "Marathi Literature at Sea!...मराठी साहित्यात समुद्...":
मराठीतील समुद्री वाङ्मय
१. सावळ्या तांडेल - कादंबरी लेखक नाथमाधव,
२. “माझ्या दर्यावर्दी जीवनातील भरती ओहोटी’ - आत्मचरित्रले. फकीरमोहम्मद जुवळे
३. ? ले. कमांडर (निवृत्त) गोखले (पहिले शिपिंग मास्टर)
४. कान्होजी आंग्रे - ऐतिहासिक चरित्र इंग्लिशमध्ये लेखक मनोहर माळगावकर, मराठी भाषांतर पु.ल. देशपांडे
५. एमटी आयवा मारू -कादंबरी - ले. अनंत सामंत
६. स्वामी दरियाचे - ऐतिहासिक -ले. डॉ. आठवले
७. आला खुशीत समंदर -आत्मचरित्र ले. कॅ. मनोहर कर्णिक
८. ऍडमिरल सोमण - चरित्र ले. मे.जन. शशिकांत पित्रे
९. वादळ वारं सुटलं र - आत्मचरित्र ले. कॅ. वामनराव आपटे
१०. बोटीवरून - रेडिओ ऑफिसर/पर्सर चे अनुभव - ले. नितीन लाळे
११. आठवणी समुद्रावरच्या - अनुभव आणि नौवहना बद्दल विचार -ले. मिलिंद रा. परांजपे
१२. वसईचे रंगेल आणि रंगेल पोर्तुगीज -ऐतिहासिक ले. रेजिन डिसिल्व्हा
१३. ‘ उधानवारा ‘ हे पुस्तक मग पुन्हा वाचायला घेतले. कोकण किना-यावरील सागरसंचारी लोकांचे दैनंदिन जीवन शिरधनकरांनी त्यांच्यात राहून, त्यांच्याच शब्दात गप्पागोष्टीतून चितारले होते. सात वेगवेगळ्या प्रकरणात गुंफले होते. दर्यावरील उधानाच्या चित्तथरारक आठवणी वाचतांना वाचकाला ‘युद्धस्य कथा रम्या’ म्हणतात ना त्याप्रमाणे खिळवून ठेवणे यातच शिरधनकरांचे कसब होते. त्याशिवाय अनेक दर्यावर्दी शब्दांना मराठी साहित्यात प्रथमच स्थान मिळाले होते. गदमा (लाकडी टेकू ), आठ आणे वजन ( ६४ मणांचा आणा ), पाग ( किना-याला बांधलेल्या दो-या ) या शब्दांची माहिती गप्पागोष्टीतून आम्हाला मिळाली. त्यापेक्षा महत्वपूर्ण वाटली ती दर्यावर्दी लोकांची झुंजार वृत्ती.
१४. ‘शिमाळ आलं शिमाळ’ ले. भानू शिरधनकर