(Still) Buy Nothing Day

#BuyNothingDay

Artist: Brian Mclachlan, The New Yorker, October 2015

Guru Dutt's Kagaz Ke Phool@60

#KagazKePhool60

Year 2019 is the 60th anniversary year of Guru Dutt's  'Kagaz Ke Phool'

"...

जाएंगे कहाँ सूझता नहीं
चल पड़े मगर रास्ता नहीं
जाएंगे कहाँ सूझता नहीं
चल पड़े मगर रास्ता नहीं
क्या तलाश है कुछ पता नहीं
बुन रहे हैं दिल ख़्वाब दम-ब-दम

 

वक़्त ने किया क्या हंसीं सितम
तुम रहे न तुम हम रहे न हम
वक़्त ने किया

"

 

Kaifi Azmi

जवळजवळ विस्मृतीत गेलेले माधव जूलियन....Madhav Julian@125

हे वर्ष कै माधव जूलियन यांचे १२५व्या जयंतीचे वर्ष आहे. 

त्यांच्या पत्नीच्या 'आमची अकरा वर्षे', १९४५/ १९९४चे परिशिष्ट वाचून माझ्या लक्षात आले की आता बहुतेक कोणीही  माधव जूलियन वाचत नाही किंवा त्यांचा सहसा उल्लेख सुद्धा होत नाही. त्यांनी लिहलेले एकही पुस्तक आज सहजपणे बाजारात उपलब्ध नाहीये.

सह्याद्री पर्वत रांगांतील आणि जवळपासच्या गांवांतील, माधव जूलियन यांनी केलेल्या कित्येक रोमहर्षक सहलींची (अनेक वेळा कित्येक मैल रात्रीसुद्धा चालत) वर्णने लीलाबाई पटवर्धनांच्या पुस्तकात आहेत. एका वर्णनात तर माधव जूलियन ताऱ्यांची स्थिती बघून किती वाजले असतील याचा अंदाज बांधायचा अनेक वेळा प्रयत्न करतात. पण माधव जूलियन यांनी त्या लेखनाला पुरेसे महत्व एक लेखक म्हणून कदाचित दिले नसल्याने , त्या विषयावरती त्यांचे पुस्तक प्रकाशित झाले नाही.

तसे झाले असते तर,  आजच्या कोलमडत्या पर्यावरणाच्या काळात त्या पुस्तकाला  एक विशेष महत्व प्राप्त झाले असते.

समोर दिसत असणाऱ्या (tangible), कंदाचित सामान्य वाटणाऱ्या पण आपल्याला रुची असणाऱ्या गोष्टी दुर्लक्ष करून, कोणत्यातरी abstract, cliched, पारंपारिक गोष्टींवर लक्ष देणे ही भारतीय मनाची जुनी सवय आहे. त्यातूनच मग भुंगा दिसतो पण पाकोळी/फुलपाखरू दिसत नाही. या बाबतीत इंग्लिश टोड, चहा पिणे वगैरे वर लिहणारे जॉर्ज ओरवेल (१९०३-१९५०) आणि माधवराव (१८९४- १९३९) यांची तुलना करून पहाण्यासारखी आहे.

एक महायुद्ध, दुसरे होऊ घातलेले महायुद्ध, स्वातंत्र्य संग्राम, रशियन क्रांती, महा फ्ल्यूची साथ, त्यांना अत्यंत परिचित असलेल्या शिक्षण क्षेत्रात होणारे बदल आणि या सर्वांमुळे भारतीय समाजात झालेली उलथापालथ माधवरावांनी पहिली. त्यांनी त्यावर सुद्धा खचितच लिहायला पाहिजे होते.

माधवरावांनी मराठी भाषा फारसी  भाषेच्या  प्रभावातून बाहेर खेचण्याचा प्रयत्न केला असे म्हणतात.  त्याचे २०१९साली काय परिणाम दिसून येतात हे मला माहित नाही पण आता मराठीवरील इंग्लिशचे (आणि हिंदीचे सुद्धा) आक्रमण आणि प्रभुत्व बघता, ते सारे प्रयत्न खेळकर आणि करमणूक वाटतात.

बा सी मर्ढेकरांनी माधव जूलियन यांच्या वर लिहलेली कविता सुद्धा एक असंग्रहित कविता म्हणून मर्ढेकरांच्या पुस्तकात येते. कै प्रल्हाद केशव अत्रे माधव जूलियन यांना रविकिरण मंडळातील रवी म्हणत. आज अत्रे असते तर त्यांनी रवी अस्ताला गेला आहे, असे कदाचित म्हटले असते. माझ्यामते त्यातील एक किरण, दिवाकर (दुर्गा भागवत, विजय तेंडुलकर अशांनी अतिशय कौतुक केलेला) हा मात्र शुक्र ताऱ्याप्रमाणे लकाकतो आहे.

आज माधवराव माझ्या सारख्या सामान्य वाचकासाठी शिल्लक आहेत ते त्यांच्या दोन-चार गुणगुणत्या येणाऱ्या कवितांमुळे.

 

You Don't See Her...Marjane Satrapi@50

#MarjaneSatrapi50


Chris Russell:
“...Works like Marjane Satrapi’s Persepolis (Pantheon) feature misleadingly simple artwork; Satrapi’s bold ink work is a subtle mask to a genius sense of kinesthetic and emotional character....”
 

Artist: Marjane Satrapi from ‘Persepolis’, 2000, her graphic autobiography

What Makes You Feel Large and Significant?

2019 is 400th anniversary year of "Earliest recorded description of a compound microscope"

“Kind of makes you feel large and significant, doesn’t it?” 

Artist: Amy Kurzweil, The New Yorker, May 2016

अमेरिकन कुटुंबातील ६० वर्षांपूर्वीची सुबत्ता ..All happy families are alike?

Artist: John Philip Falter (1910-1982), September 1959

All happy families are alike but did that include the homemaker?

 In the pictures above, she is awake and cheerful, she is working while others are playing, she is driving while all the rest are sleeping...

अप्पलपोट्या पण राक्षस नाही... Oscar Wilde's and Lisbeth Zwerger's The Selfish Giant

माझ्या नुकत्याच (ऑक्टोबर २२, २०१९) वारलेल्या वडिलांनी (गोपाल दत्त कुलकर्णी) यांनी ऑस्कर वाइल्ड यांच्या 'द सेल्फिश जायंट' , १८८८ चा अनुवाद 'प्रेमाची फुले', १९७३ या कथासंग्रहात 'अप्पलपोट्या राक्षस' या नावाने प्रसिद्ध केला. हे पूर्वी या ब्लॉग वर उल्लेखले होते. 

त्या कथेचे हे पहिले पान,

माझ्या चित्रकार, व्यंगचित्रकार भावाने (अभिमन्यु कुलकर्णी) याने माझ्या कॉपीमध्ये केलेले उत्कृष्ट रेखाटन पहा.

माझ्या वडिलांच्या शीर्षकामुळॆ, अनुवादामुळे  त्याचा गैरसमज झालाय. Giant म्हणजे राक्षस नाही तर थोराड, धिप्पाड माणूस!

आता Lisbeth Zwerger (b १९५४ -) यांनी ह्या कथेसाठी केलेले १९८४ साली केलेले एक रेखाटन पहा. 

 आता कसा 'अप्पलपोट्या राक्षस' माणसात आलाय...

Great Guru Nanak Was An Angry Young Man

#GuruNanak550
 
Today November 12 2019 is Guru Nanak Jayanti

Sunil Khilnani, TheTimes of India, March 18 2016:

“…I found so many venerable, staid old women and men of Indian history were actually rebellious, angry, upstart young people! Guru Nanak was extraordinary with radical ideas about women, food, dress. He was an angry young man! But the history we’re taught drains out the human interest to produce a single-file procession of figures leading to the end-point of the nation. I’m saying, instead of this neat orderly line, what we have is a rabble of critiques, dissent – we’re a nation of rabblerousers! That’s why we had great moments of challenge and reform, because people were reckless enough to say, i’m not going to put up with this now. We underplay that individuality to produce this conformist past…”

Sunil Khilnani, 'Incarnations: A History of India in Fifty Lives', 2016:

“Indian religions love their wandering heroes. There’s the Buddha, who wandered for six years; Mahavira, who doubled that; and the many saints and yogis of Hinduism who meander homeless all across the Indian past. The fifteenth-century founder of the Sikh religion, Guru Nanak, also took to the road—for some twenty-three years. He made it as far afield as Mecca and Medina, and to the mythic mountain Sumeru, meeting emperors and carpenters, sages and thugs along the way—or so say the Janam Sakhis, a collection of hagiographical stories about his life.

But there’s a crucial difference between Nanak and the Buddha or Mahavira, who renounced their families and communities to find spiritual truth. After Nanak achieved enlightenment, he returned to the fertile fields of his homeland, the Punjab, and made room in his religious life for members of his previous, unenlightened domesticity. For him, devotion did not require asceticism, renunciation, or an attachment to holy men and their institutions, but what scholars of the Sikh religion have called a “disciplined worldliness.”...” 

 

Guru Nanak:

"The Creator, fearless, without rancour,

Timeless, unborn, self-existent

By God’s grace he is known

Meditate on Him

He was true

In the beginning, in the primal time …"

Guru Nanak with his companions Bhai Mardana and Bhai Bala.

Courtesy: Roland and Sabrina Michaud / akg-images